Το άγχος της νοσηλείας όταν ο ασθενής είναι παιδί

Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά τη νοσηλεία και τις ιατρικές παρεμβάσεις; Ποιες είναι οι πιθανές αντιδράσεις ενός παιδιού που νοσηλεύεται, ανάλογα με την ηλικία του; Πώς μπορούμε να ανακουφίσουμε τη δυσφορία και το άγχος του;

Το νοσοκομειακό περιβάλλον, μια βραχεία ή μια μακρόχρονη νοσηλεία, μια χειρουργική επέμβαση ή μια επώδυνη εξέταση, τα παιδιά ανάλογα με τη συναισθηματική τους και γνωσιακή τους εξέλιξη τα αντιλαμβάνονται ως μια μεγάλη πηγή άγχους και δυσφορίας και συχνά ως απειλή ή φόβο.

Οι πιθανές αντιδράσεις που μπορούν να εμφανιστούν, και που συχνά χρειάζεται μια συμβουλευτική αντιμετώπιση και μια υποστηρικτική αντιμετώπιση, είναι οι παρακάτω:

• Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας μπορούν να περιγράψουν τη δυσφορία, τον φόβο τους και την ένταση του πόνου τους με απλά λόγια, πιάνουν και περιφρουρούν με τα χέρια τους το μέρος που πονάνε, βλέπουν τον πόνο σαν τιμωρία, δεν είναι πολύ συνεργάσιμα και έχουν έντονα την ανάγκη από τη συναισθηματική υποστήριξη των γονιών και των γιατρών.
• Τα παιδιά της σχολικής ηλικίας επικοινωνούν με παρόμοιο τρόπο όπως και στην προσχολική. Επιπρόσθετα, έχουν εφιάλτες για ό,τι αφορά τους φόβους ή τη δυσφορία τους. Τέλος, επηρεάζονται από κοινωνικά στερεότυπα σε ότι αφορά την έκφραση του συναισθήματός τους, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται έντονα από την αντιμετώπιση των γονιών και της ιατρικής ομάδας.
• Οι έφηβοι μπορούν να εντοπίσουν ακριβώς από που προέρχεται ο πόνος, το άγχος και η δυσφορία τους, ενώ εκφράζουν με λόγια τις διαφορετικές ιδιότητές του (ένταση, διάρκεια, κ.λπ.). Γίνονται επιθετικοί ως προς την οικογένειά τους, μπορούν και ελέγχουν το σώμα τους, τις αντιδράσεις τους και επιλέγουν σε ποιους και πότε θα δείξουν ότι είναι σε ψυχολογική δυσφορία ή πόνο. Κατά τη νοσηλεία τους είναι πολύ πιθανό να χάσουν την όρεξή τους για φαγητό και να έχουν δυσκολία στον ύπνο.

Είναι σημαντικό να υπάρχει μια καθοδήγηση στον τρόπο αντιμετώπισης στο οικογενειακό περιβάλλον, διότι τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία προσπαθούν να αναβάλουν οποιαδήποτε διαδικασία έχουν συνδυάσει ως αγχογόνα ή επίφοβη.

Πώς μπορούμε να ανακουφίσουμε τη δυσφορία και το άγχος του παιδιού;

Δεδομένου ότι τα παιδιά έχουν διαφορετικό τρόπο αντίληψης και επεξεργασίας των πληροφοριών και των ερεθισμάτων, ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να προετοιμάζεται και να ανακουφίζεται το παιδί είναι η πληροφόρηση να προσαρμόζεται στο στάδιο εξέλιξής του.

Πληροφόρηση για τη νοσηλεία

Σύμφωνα με τους Anderson and Masur, (1985) ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την προετοιμασία επώδυνων επεμβάσεων είναι ο συνδιασμός των παρακάτω ειδών πληροφόρησης:

Πληροφορίες για τις αισθήσεις 

Δίνονται πληροφορίες για το τι θα αισθανθεί το παιδί στα διάφορα στάδια και τις διαδικασίες της νοσηλείας του, όπως για παράδειγμα, ήχους, μυρωδιές, κινήσεις και αισθήσεις πάνω στο σώμα του.

Πληροφορίες για τη διαδικασία (Procedural Information)
Δίνονται πληροφορίες για τη διαδικασία της νοσηλείας και της ιατρικής παρέμβασης σε στάδια (πού, πότε και τι πρόκειται να συμβεί), αλλά και για την αποκατάστασή του όταν επιστρέψει σπίτι.

Οι πληροφορίες για τις αισθήσεις και τη διαδικασία που θα βιώσει το παιδί στο νοσοκομείο θα δοθούν χρησιμοποιώντας για μοντέλα κούκλες και η ιστορία θα δοθεί με τη μορφή κουκλοθέατρου. Στην ιστορία ο ήρωας θα προετοιμάζεται για τη νοσηλεία και θα εμφανίζονται όλες οι ερώτησεις και οι ανυσηχίες που βιβλιογραφικά έχουν βρεθεί πως έχουν τα παιδιά σε μια νοσηλεία. Υπάρχουν δύο μορφές μοντέλων συμπεριφορών που χρησιμοποιούνται:

Το μοντέλο υποταγής (mastery model): όπου το παιδί δεν εμφανίζει κανένα άγχος και αμέσως αντιμετωπίζει τη διαδικασία χωρίς δυσφορία.

Το μοντέλο αντιμετώπισης (coping model): όπου το παιδί στην αρχή εκδηλώνει κάποια δυσφορία και άγχος και στη συνέχεια με την κατάλληλη πληροφόρηση και στήριξη καταφέρνει να προσαρμοστεί. 

Η ιστορία που θα ειπωθεί στα παιδιά θα βασιστεί στο μοντέλο αντιμετώπισης, διότι έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά κάνουν καλύτερη ταύτιση με αυτό και συνεπώς προετοιμάζονται πιο αποτελεσματικά για την εγχειρητική επέμβαση (Meichenbaum, 1971).

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την προετοιμασία της νοσηλείας, αλλά και δύσκολων ιατρικών παρεμβάσεων είναι ο συνδυασμός των παρακάτω τεχνικών:

Μέθοδοι ψυχολογικής υποστήριξης όταν ο ασθενής είναι παιδί

1. Πληροφόρηση για τη διαδικασία εκμαιεύοντας και εστιάζοντας ξεχωριστά στις ανησυχίες του.
2. Πληροφόρηση για το τι θα αισθανθεί σε κάθε στάδιο.
3. Παιχνιδοθεραπεία - Απευαισθητοποίηση.
4. Μοντέλα συμπεριφοράς με εξιστόρηση παιδικών ιστοριών.
5. Παιχνίδι ρόλων με κούκλες.
6. Συμβουλευτική γονέων.

Τι θα επιτύχουμε με την ψυχολογική υποστήριξη όταν ο ασθενής είναι παιδί;

Θα το βοηθήσουμε όταν τα ερωτήματα είναι πολλά και συχνά, όταν οι αντιδράσεις είναι έντονες, αλλά και όταν υπάρχει άρνηση για συνεργασία.

Στόχοι της ψυχολογικής υποστήριξης

1. Βοηθάει τους σύμβουλους υγείας και την οικογένεια να διαπιστώσουν τι έχει καταλάβει το παιδί και τι όχι από την ιατρική παρέμβαση που θα υποστεί.
2. Βοηθάει το παιδί να εντοπίσει το άγχος του, τις φοβίες του και το ενθαρρύνει να εκδηλώσει τα συναισθήματά του με τρόπο που μπορεί ή οικογένεια και η ιατρική ομάδα να τα κατανοήσει.
3. Βοηθάει το παιδί να οπλιστεί με εφόδια για να ελέγξει τη σκέψη και τα συναισθήματά του ως προς το αγχογόνο ερέθισμα, ανακουφίζοντάς το και προσφέροντάς του ένα ασφαλές περιβάλλον.

Ψυχολογική υποστήριξη

Οι τεχνικές αυτές εφαρμόζονται διεθνώς στα νοσοκομεία για περιπτώσεις ανηλίκων με χρόνιες ασθένειες, για μετατραυματικό ή μετεγχειρητικό πόνο, για επώδυνες και αγχογόνες ιατρικές εξετάσεις. Υπάρχουν και στη χώρα μας οργανωμένα πρωτόκολλα στην ψυχολογία υγείας σε κέντρα και νοσοκομεία για συμβουλευτική υποστήριξη από ψυχολόγο που εφαρμόζουν ειδικές τεχνικές, όπως παιχνιδοθεραπεία, μοντέλα συμπεριφοράς με εξιστόρηση παιδικών ιστοριών για παιδιά και εφήβους με προβλήματα υγείας, για νοσηλευμένους αλλά και εξωτερικούς ασθενείς. 

Είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε έναν ειδικό, αν νιώθετε ότι το παιδί σας φορτίζεται συναισθηματικά και θέλετε μια εξειδικευμένη υποστήριξη ή αν νιώθετε εσείς σαν γονείς ότι έχετε ανάγκη να πληροφορηθείτε για το πώς να στηρίξετε το παιδί σας και να ανακουφιστείτε από την αγωνία σας.

Άννα Χατζηδημητρίου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
www.iatronet.gr