Τα δικά μας παραμύθια

Το ελληνικό λαϊκό παραμύθι οφείλει πολλά στον Νικόλαο Πολίτη (1852 - 1921), κυρίαρχη πνευματική παρουσία του καιρού του. Ήδη από το 1880 δημοσίευσε ένα άρθρο σε τρεις συνέχειες στο περιοδικό "Εστία" με τον τίτλο "Δημώδη παραμύθια - Εν Μονάχω 1879".

Έκτοτε άρχισε η πιο γόνιμη περίοδος καταγραφής και διάσωσης του λαϊκού παραμυθιού στην Ελλάδα, ενώ οι παροτρύνσεις του Ν. Πολίτη στους φοιτητές του να στρέψουν το ενδιαφέρον τους στο λαϊκό παραμύθι είχαν λαμπρά αποτελέσματα. Στον Νικόλαο Πολίτη χρωστάμε τον ελληνικό όρο "λαογραφία", τις συνεχείς προσπάθειές του για την ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού και την πίστη του -που μπόρεσε να μεταγγίσει, κυρίως στους νέους επιστήμονες, χρησιμοποιώντας αδιάσειστα τεκμήρια- στην ιδέα της συνέχειας του Ελληνισμού. Τα έργα του, γνωστά. Και πολύτιμα για το λαό μας. Δικαίως τον αποκάλεσαν "πατέρα της ελληνικής λαογραφίας".

Ο πλούτος, αλλά και η σοφία του περιεχομένου, η καθαρότητα της έκφρασης των ελληνικών λαϊκών παραμυθιών -το λεξιλόγιο των οποίων διαφέρει από περιοχή σε περιοχή- δείχνουν πως στα παλαιότερα χρόνια καλλιεργήθηκαν με μεγάλη αγάπη και φροντίδα από τον ελληνικό λαό. Οι ερευνητές επιχείρησαν να χωρίσουν τα ελληνικά παραμύθια σε τέσσερις κατηγορίες:

• Στα διεθνή, σε αυτά δηλαδή που η υπόθεσή τους με παραλλαγές συναντιέται σε πολλούς λαούς και τα οποία προσαρμόζονται αναλόγως σε πολλές χώρες αλλά και στην πατρίδα μας.
• Στα παραμύθια τα οποία έχουν ορατή την ανατολίτικη καταγωγή, όπως μαρτυρούν ονόματα και συνήθειες.
• Στα παραμύθια που γεννήθηκαν από αρχαίους μύθους.
• Στα παραμύθια που προήλθαν από βυζαντινά αφηγήματα, ποιήματα ή τραγούδια.

Από τα πιο αγαπημένα θέματα των ελληνικών λαϊκών παραμυθιών είναι γοργόνες και νεράιδες, δράκοι και ατρόμητα παλικάρια, ερωτευμένοι νέοι που για τον έρωτά τους περνούν από άπειρες δοκιμασίες, οι μοίρες, οι μάγισσες, η βοήθεια στους φτωχούς και δοκιμαζόμενους συνανθρώπους, οι μεταμορφώσεις ανθρώπων και ζώων, η ανάσταση των νεκρών, το πουλί-μαντατοφόρος, η απόδοση δικαιοσύνης.

Γενικότερα, όμως, οι μύθοι των ζώων, οι ευτράπελες ή φαιδρές αφηγήσεις και τα κλιμακωτά παραμύθια είναι οι μεγάλες κατηγορίες, οι οποίες περικλείουν σχεδόν το σύνολο των παραμυθιών παγκοσμίως. Ο Δανός ερευνητής όμως Αξελ Ολρικ πρόσθεσε και άλλα γνωρίσματα ή κανόνες που διέπουν την παραμυθιακή αφήγηση:

Η επανάληψη, λ.χ., η οποία μακραίνει την ιστορία που εντυπώνεται ανετότερα. Επειτα, έχουμε τον αριθμό τρία. Τρεις κόρες, τρία χρόνια, τρεις μέρες, τρία σταυροδόμια, τρεις ευχές κ.ο.κ.

Η αντίθεση, όπου έχουμε πλούσιο και φτωχό, όμορφο και άσχημο, αντρειωμένο και δειλό, έξυπνο και κουτό, αγαθό και παμπόνηρο κ.ά. Τέλος, η κορύφωση του ενδιαφέροντος. Και επίσης η μονότονη και ρυθμική (συχνότατα έμμετρη) εισαγωγή.

Π.χ. "Λάτε να πούμε ψέματα / πέντε σακιά γιομάτα" ή "Κόκκινη κλωστή δεμένη / στην ανέμη τυλιγμένη".

www.enet.gr