Στη χριστιανική λατρεία το Πάσχα γιορτάζεται την πρώτη ημερολογιακή Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, έτσι ώστε να υπάρχει μια γιορτινή αλληλουχία με το Πάθος και την Ανάσταση του Χριστού. Σύμφωνα με τη Χριστιανική παράδοση, ο αμνός συμβολίζει τον Χριστό, διότι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είχε παρομοιάσει τον Ιησού με τον αμνό θεού που θα πάρει στις πλάτες του τις αμαρτίες του κόσμου. Για αυτό και ο Χριστός ονομάστηκε από τον Ιωάννη τον Προδρόμο ως ο "αμνός ο αίρων την αμαρτία του κόσμου".
Πώς ξεκίνησε το έθιμο του σουβλίσματος του… οβελία;
Η λέξη Πάσχα στα ελληνικά δεν σημαίνει τίποτα. Πρόκειται για παραφθορά μιας λέξης με εβραϊκή και αραμαϊκή προέλευση (πεσάχ) και σημαίνει "ξεφεύγω", "προσπερνώ". Συμβολίζει το τέλος της μακρόχρονης δουλείας των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο και την έξοδό τους προς τη γη Χαναάν, τη γη της Επαγγελίας.
Το σούβλισμα του οβελία σαν έθιμο, έχει τις ρίζες του στο βιβλίο της Εξόδου της Παλαιάς Διαθήκης, είναι δηλαδή Ιουδαϊκής προελεύσεως. Σύμφωνα με αυτό, η 10η και τελευταία πληγή που επεφύλαξε ο Θεός στους Αιγύπτιους, προκειμένου να πειστεί ο Φαραώ να επιτρέψει την έξοδο των Εβραίων, ήταν η θανάτωση όλων των πρωτότοκων γιων των Αιγυπτίων, αλλά και των πρωτότοκων ζώων τους από "Άγγελο Κυρίου".
Προκειμένου οι εβραϊκές οικογένειες να μην είχαν την ίδια τύχη, καθεμία από αυτές θα έπρεπε να θυσιάσει ένα νεαρό αρνάκι ή κατσικάκι, για να ευλογηθεί από τον Θεό όλο το κοπάδι. Το ζώο θα έπρεπε να είναι αρσενικό και αρτιμελές και δεν έπρεπε να σπάσει κανένα κόκαλο, ενώ με το αίμα του θα έβαφαν τις πόρτες των σπιτιών, ώστε να αναγνωρίζει ο Άγγελος τα εβραϊκά σπίτια και να αποφύγουν τη μοίρα των Αιγυπτίων.
Από τότε η γιορτή του Πεσάχ εξελίχθηκε σε μια από τις σπουδαιότερες των Ιουδαίων. Παραδοσιακά γιορτάζεται ακόμα και σήμερα στην πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, την 14η του μήνα Αβίβ. Πρόκειται για δείπνο κι όχι για γεύμα και όσοι μετέχουν σ’ αυτό πρέπει να είναι ντυμένοι κι έτοιμοι σα να πρόκειται να ταξιδέψουν. Πασχαλινό δείπνο ήταν, φυσικά, και ο Μυστικός Δείπνος του Ιησού με τους δώδεκα μαθητές του.Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει πως η θυσία του αρνιού γινόταν στα πλαίσια ποιμενικής γιορτής, ώστε ο θεός των ποιμνίων, δηλαδή της γονιμότητας, να πάρει το μερίδιό του και να εξασφαλιστεί η γονιμότητα του κοπαδιού.Το έθιμο, ωστόσο, μεταλλάχτηκε στο πέρασμα του χρόνου.
Το ψήσιμο του οβελία στην Ελλάδα
Το ψήσιμο του αρνιού στη σούβλα είναι καθαρά ελληνική συνήθεια, που προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από την ηπειρωτική Ελλάδα και τους βοσκούς της, που γιόρταζαν το Πάσχα στην ύπαιθρο.
Οι βοσκοί της υπαίθρου γιόρταζαν το Πάσχα σε χειμαδιά, οπότε δεν είχαν χτιστούς φούρνους για να ψήσουν. Στην περίπτωση αυτή, αρκούσε μια φωτιά, το μυτερό κλαδί και οι δύο διχάλες που τοποθετούνταν στο χώμα.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι κλέφτες και οι αρματωλοί, όταν έκαναν ανακωχή, σούβλιζαν αρνιά λέγοντας ότι ο Χριστός θα χαρίσει την "ανάσταση" και στο πολύπαθο γένος τους.
Τα χρόνια που ακολούθησαν το σούβλισμα του αρνιού γινόταν στη Ρούμελη και στην Πελοπόννησο. Σήμερα στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας την Κυριακή του Πάσχα ψήνουν το αρνί στη σούβλα.
Τι είναι ο οβελίας, από πού προέρχεται αυτή η λέξη και πως έγινε συνώνυμο του εθίμου ψησίματος του αρνιού και του Πάσχα;
Η λέξη “οβελίας” προέρχεται από τον “οβελό” που σημαίνει σιδερένια ράβδος, η σούβλα, στην οποία περνιούνται κομμάτια κρέατος για ψήσιμο. Πλέον, με τη λέξη “οβελίας” δηλώνεται το αρνί που ψήνεται στη σούβλα το Πάσχα, παρόλο που αρχικά προσδιόριζε οτιδήποτε ψήνεται στη σούβλα.
Από τη λέξη “οβελός” παράγεται και η λέξη “οβολός”, καθώς και η λέξη “οβελίσκος”.
Το κάθε μέρος της Ελλάδας έχει τα δικά του ήθη και έθιμα
Σήμερα, πέραν της γνωστής σε όλους σούβλας, κάθε τόπος έχει τη δική του πασχαλινή παράδοση που περιλαμβάνει πολλές και διαφορετικές παραλλαγές. Ξεκινώντας από το κλέφτικο της Μακεδονίας και το ρίφι με πάτουδα της Νάξου μέχρι τη γάστρα της Ηπείρου και τα γαρδούμια της Κρήτης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα νησιά όπου, στις περισσότερες περιπτώσεις, το αρνί το γεμίζουν με διάφορα χόρτα και ρύζι και στη συνέχεια το ψήνουν στο φούρνο.
Για παράδειγμα, το ρίφι με πάτουδα της Νάξου είναι ουσιαστικά ερίφιο με σέσκουλα, κουτσουνάδες από τις παπαρούνες που βγαίνουν το Πάσχα, μάραθο, μυρώνια και φρέσκο κρεμμυδάκι. Λίγο βορειότερα, στη Μυτιλήνη, η παραδοσιακή συνταγή επιβάλλει και εκεί το αρνί να είναι γεμιστό με σκέτο ρύζι, χωρίς χόρτα, αλλά με κουκουνάρι, σταφίδες και εντόσθια.
Και το ταξίδι της γεύσης συνεχίζεται σε ένα άλλο διαμέρισμα της Ελλάδας, στην Ήπειρο όπου κυριαρχεί η γάστρα. Μέσα στο σκεύος, το κρέας "συνοδεύεται" από χόρτα του βουνού που ευδοκιμούν στην περιοχή και μετά το μαγείρεμα προστίθεται αυγολέμονο.
Κατεβαίνοντας πιο χαμηλά και συγκεκριμένα στην Πάτρα, η παραδοσιακή συνταγή υπαγορεύει το αρνί να ψήνεται μαζί με κοιλιές και ποδαράκια, ενώ στη Μάνη το αποκαλούμενο ρεγάλι μοιάζει με κρέας κοκκινιστό με λίγο ζουμί και κόκκινη σάλτσα.
Στην Κρήτη τώρα, η παραδοσιακή κατσαρόλα είναι εκείνη που "φιλοξενεί" έναν ξεχωριστό μεζέ, ο οποίος φτιάχνεται με τρεις διαφορετικούς τρόπους, τα γαρδούμια. Αυτά παρασκευάζονται είτε με το ποδαράκι του αρνιού με το νύχι, τυλιγμένο με εντεράκι, είτε με την κοιλιά του αρνιού τυλιγμένη σε εντεράκι, είτε με το συκώτι, τη μπόλια και το έντερο.
Στην Κρήτη τώρα, η παραδοσιακή κατσαρόλα είναι εκείνη που "φιλοξενεί" έναν ξεχωριστό μεζέ, ο οποίος φτιάχνεται με τρεις διαφορετικούς τρόπους, τα γαρδούμια. Αυτά παρασκευάζονται είτε με το ποδαράκι του αρνιού με το νύχι, τυλιγμένο με εντεράκι, είτε με την κοιλιά του αρνιού τυλιγμένη σε εντεράκι, είτε με το συκώτι, τη μπόλια και το έντερο.
Ένας άλλος τρόπος μαγειρέματος, εναλλακτικός της σούβλας, του φούρνου ή της γάστρας είναι το κλέφτικο, το οποίο συναντάται σε κάποιες περιοχές της Μακεδονίας, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Φέρει την ονομασία του από την περίοδο της τουρκοκρατίας, όταν οι αρματωλοί και οι κλέφτες προκειμένου να μην τους αντιληφθούν οι Τούρκοι, άνοιγαν έναν λάκκο στο χώμα, τοποθετούσαν κάρβουνα και το κρέας του αρνιού δεμένο μέσα στο δέρμα του και στη συνέχεια το σκέπαζαν πάλι με κάρβουνα και χώμα. Το κρέας ψηνόταν χωρίς οσμές και καπνούς και οι παρασκευαστές του είχαν για αρκετές μέρες φαγητό.
Αυτή η ιδέα του ψηφίσματος χωρίς αέρα ενσωματώθηκε στον χτιστό φούρνο, η είσοδος του οποίου χτίζεται με πηλό και σπάει την επόμενη μέρα, αφού έχει ψηθεί το κρέας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Η συνήθεια του θαψίματος υπήρχε από τα αρχαία χρόνια για καθαρά χρηστικούς λόγους και πήρε νέα μορφή όταν οι αρχαίοι Έλληνες υιοθέτησαν από τους αρχαίους Άραβες τον χτιστό φούρνο. Η είσοδός του χτίζεται με σκοπό να μην υπάρχει καθόλου αέρας, διότι διαφορετικά το κρέας θα καεί. Έτσι, με το άναμμα του φούρνου, την τοποθέτηση του φαγητού και το χτίσιμο της πόρτας διασφαλίζεται μια σταθερή θερμοκρασία, ιδανική για ένα ομοιόμορφο ψήσιμο επί πολλές ώρες.
Η Λιβαδειά και οι γύρω περιοχές έχουν την τιμητική τους, εφόσον είναι τα κατ' εξοχήν μέρη όπου το σούβλισμα του οβελία γίνεται γιορτή! Οι κάτοικοι αυτών των περιοχών συνηθίζουν να στήνουν σε σειρά υπαίθριες σούβλες και συγκεντρώνονται για να τις "γυρίσουν" πίνοντας και τσιμπώντας για ώρες.
Στη Ρόδο, συνηθίζουν να σφάζουν στο σπίτι τους το αρνάκι τους και το λένε Πασκάτη ή Λαμπριώτη. Το παραγεμίζουν με χοντρό σιτάρι αλεσμένο στον μύλο και το ψήνουν στον φούρνο. Το έθιμο του γεμιστού αρνιού ή κατσικιού, συνηθίζεται και στα άλλα αιγαιοπελαγίτικα νησιά όπως η Σάμος, η Ικαρία και η Λέσβος.
Στην Κάρπαθο γίνεται στον φούρνο με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια. Στην Άνδρο, το αρνάκι ή το κατσικάκι λέγονται Λαμπριάτης και τα φτιάχνουν στον φούρνο γεμιστά με λαχανικά και ρύζι.
Στη Σίφνο το αρνάκι ψήνεται στο "Μαστέλο", δηλαδή σε πήλινο δοχείο με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί.
Στη Βόρεια Ελλάδα, δηλαδή σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία, συνηθίζουν να γεμίζουν τη μπόλια του αρνιού με εντόσθια και χορταρικά και να την ψήνουν στο φούρνο.
Την Κυριακή του Πάσχα καθαγιάζεται και ο Αμνός του Πάσχα και διανέμεται στους εκκλησιαζόμενους από τον παπά. Οι πιστοί φέρνουν τη μερίδα τους στο σπίτι τους και όλα τα μέλη της οικογένειάς τους παίρνουν από το αγιασθέν κρέας. Στην Κέρκυρα το ονομάζουν "καταβόλι".
Στη Ρόδο, συνηθίζουν να σφάζουν στο σπίτι τους το αρνάκι τους και το λένε Πασκάτη ή Λαμπριώτη. Το παραγεμίζουν με χοντρό σιτάρι αλεσμένο στον μύλο και το ψήνουν στον φούρνο. Το έθιμο του γεμιστού αρνιού ή κατσικιού, συνηθίζεται και στα άλλα αιγαιοπελαγίτικα νησιά όπως η Σάμος, η Ικαρία και η Λέσβος.
Στην Κάρπαθο γίνεται στον φούρνο με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια. Στην Άνδρο, το αρνάκι ή το κατσικάκι λέγονται Λαμπριάτης και τα φτιάχνουν στον φούρνο γεμιστά με λαχανικά και ρύζι.
Στη Σίφνο το αρνάκι ψήνεται στο "Μαστέλο", δηλαδή σε πήλινο δοχείο με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί.
Στη Βόρεια Ελλάδα, δηλαδή σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία, συνηθίζουν να γεμίζουν τη μπόλια του αρνιού με εντόσθια και χορταρικά και να την ψήνουν στο φούρνο.
Την Κυριακή του Πάσχα καθαγιάζεται και ο Αμνός του Πάσχα και διανέμεται στους εκκλησιαζόμενους από τον παπά. Οι πιστοί φέρνουν τη μερίδα τους στο σπίτι τους και όλα τα μέλη της οικογένειάς τους παίρνουν από το αγιασθέν κρέας. Στην Κέρκυρα το ονομάζουν "καταβόλι".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου