Πειθαρχώντας το παιδί με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες

Η πειθαρχία είναι ένα εργαλείο που διδάσκει και προάγει εποικοδομητικά την ανάπτυξη ενός παιδιού, εδραιώνει τη διαφορά ανάμεσα στις σωστές και λαθεμένες επιλογές του και επεξηγεί ξεκάθαρα ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές και ποιες όχι. Μερικές φορές μεγαλώνοντας ένα παιδί με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αντιμετωπίζουμε κάποιες ιδιαίτερες προκλήσεις με τη συμπεριφορά του. Είναι, επομένως, σημαντικό να γνωρίζουμε κάποιους αποτελεσματικούς τρόπους για να του βάζουμε κάποια όρια, όταν παραφέρεται και παρεκκλίνει. 

Η πληθώρα των σύγχρονων ερευνητικών δεδομένων θεωρεί πλέον ότι η πιο αποδεκτή στρατηγική διαχείρισης προβλημάτων συμπεριφοράς για όλα τα παιδιά είναι η εποικοδομητική πειθαρχία, η διαλλακτικότητα και η ηπιότητα. Η ενθάρρυνση του καλού, η επιβράβευση της επιθυμητής συμπεριφοράς με αισθητές ανταμοιβές και όχι η τιμωρία. Είναι δύσκολο φυσικά, στην έντονη καθημερινότητά μας, να επιβάλλουμε ξεκάθαρα όρια και κανόνες, αλλά, ακολουθώντας μια σταθερή γραμμή και εμμένοντας σε αυτήν, δημιουργούμε τις προϋποθέσεις να αισθάνονται ασφαλέστερα και πιο σίγουρα.

Χρειάζεται, όμως, υπομονή και κυρίως αποδοχή και αγάπη. Για πολλά ειδικά παιδιά η δυσκολία να επικοινωνήσουν τις ανάγκες τους, η έλλειψη φίλων, η περιθωριοποίηση, ο οίκτος, κ.λπ. είναι μερικές από τις βασικές αιτίες που συντελούν στην εμφάνιση προβλημάτων συμπεριφοράς. Η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος από την πλευρά μας τα βοηθά να αισθάνονται ότι είμαστε δίπλα τους και αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο για να ξεπερνούν τα εκάστοτε προβλήματα.

Πώς οριοθετούμε;

1. Επιβάλλουμε την ανάγκη ύπαρξης ενός δομημένου καθημερινού προγράμματος-ρουτίνας. Αποτρέπουμε έτσι τη σύγχυση και τις καταστάσεις που συντελούν σε αρνητικές συμπεριφορές.
2. Παρέχουμε λιγότερες επεξηγήσεις-αναλύσεις, αλλά περισσότερη συγκρότηση-δράση. Δεν έχει νόημα όταν λέμε στο παιδί "ξέρω ότι θύμωσες γιατί έπαιζες και σε διέκοψα, αλλά θα πρέπει να σταματήσεις γιατί είναι ώρα για φαγητό". Απλά και σύντομα επικοινωνούμε ξεκάθαρα τις προθέσεις μας χωρίς πολλές διαπραγματεύσεις και με τον ανάλογο τόνο στη φωνή μας. Δεν αφήνουμε περιθώρια. 
3. Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα χειριστικά, γι’ αυτό θα πρέπει να γνωρίζουν τα όριά τους.
4. Η τεχνική των διαλειμμάτων (time out). Η διάρκεια αυτών των παύσεων καθορίζεται από την αναπτυξιακή ηλικία ενός παιδιού. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι όταν εμφανίζει άσχημη συμπεριφορά, τότε το βάζουμε αποφασιστικά στο δωμάτιό του μέχρι να ηρεμήσει και σταματάμε κάθε επικοινωνία μαζί του μέχρι να τελειώσει η χρονική διάρκεια του time out, που έχουμε καθορίσει. Μετά χρησιμοποιούμε τη συγκεκριμένη τεχνική σαν μια ακόμα εκπαιδευτική εμπειρία μέσα από την οποία μαθαίνει κάτι. Όταν το παιδί ηρεμήσει, ξαναρχίζουμε να το επαινούμε για την προσπάθειά του. 
5. Σταματάμε να τους δίνουμε προσοχή όταν παρεκτρέπονται. Όταν υπάρχει μια προβληματική συμπεριφορά, για να καταλάβει το παιδί ότι είμαστε δυσαρεστημένοι, το αγνοούμε. Του παρέχουμε στην αρχή μια διαβάθμιση με "απλά, σύντομα προειδοποιητικά σινιάλα", πριν υποστεί τις όποιες επιπτώσεις. Του δίνουμε χρόνο, π.χ. πριν έρθει η ώρα για να σταματήσει το παιχνίδι ή να μαζέψει τα παιχνίδια από το δωμάτιό του. Εάν δεν το πράξει, σταματάμε κάθε επαφή μαζί του. Είναι σημαντικό να παραμείνουμε αποφασιστικοί και αμετάβλητοι στις γραμμές μας. Εάν υποχωρούμε, υποτιμάμε τον ρόλο μας.
6. Μαθαίνουμε τις πυροδοτήσεις. Κατανοούμε ποιες καταστάσεις του δημιουργούν ένταση για να μην ξεσπάει με θυμό και προσπαθούμε να τις αποφεύγουμε. Γενικά περιορίζουμε την κλιμάκωση καταστάσεων. Επίσης, λαμβάνουμε υπόψη μας άλλες αιτίες που μπορεί να του δημιουργούν εκνευρισμό. Μήπως δεν κοιμήθηκε καλά; Μήπως πονάει κάπου; Είναι αδιάθετο;

Συνεργαζόμαστε στενά με τους δασκάλους ή/και τους θεραπευτές του για να καταστρώσουμε ένα εξατομικευμένο συμπεριφορικό πλάνο για το παιδί μας.

Δεν θα πρέπει να θεωρούμε τίποτα αναμενόμενο, δηλαδή προβλέψιμο όσον αφορά στους κανόνες σωστής συμπεριφοράς. Σωστό είναι να υπενθυμίζουμε συνέχεια στο παιδί ακόμα και τα πολύ προφανή, όπως το να μην φωνάζει στο εστιατόριο ή να μην εκσφενδονίζει τα παιχνίδια του εδώ και εκεί. Το να του λέμε απλά ένα "μη" δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να του φωνάζουμε και να χάνουμε την ψυχραιμία μας, διότι κάτι τέτοιο θα επιφέρει αντίθετα αποτελέσματα. Εάν ουρλιάζουμε, είναι σίγουρο ότι το παιδί θα αντιδράσει με φόβο, θυμό ή και δυσφορία.

Αποφεύγουμε αρνητικούς χαρακτηρισμούς, ιατρικές ορολογίες, δυσνόητες εκφράσεις. Ο στόχος μας είναι η συμπεριφορά του να γίνει αποδεκτή και όχι το ίδιο μας το παιδί. Το να παρεκτρέπεται και να δοκιμάζει τα όριά μας είναι φυσιολογικό και συμβαίνει σε όλα τα παιδιά. Εάν αυτές όμως οι συμπεριφορές παρεμποδίζουν την ασφάλειά του ή την ικανότητά του να συνδιαλέγεται με αποδεκτό τρόπο, θα πρέπει να υπάρξουν συνέπειες.

Το να αρνούμαστε στο παιδί μας αυτές τις συνέπειες είναι σαν να του στερούμε το δικαίωμα να μεγαλώσει και να γίνει υπεύθυνος ενήλικας. Η συνέπεια και η σταθερότητα θα το βοηθήσουν να αλλάξει και να ελέγξει τη συμπεριφορά του κάθε φορά που προκύπτει κάτι στη ζωή του.

Χαρά Καραμήτσου, Λογοπεδικός, M.R.C.S.L.T.
charakaramitsou@ath.forthnet.gr