Τα μυστικά των παιδιών και οι γονείς που... θέλουν να τα ξέρουν όλα!

Πώς θα ορίζαμε τη λέξη μυστικό; Περισσότερο από ένα γεγονός που δεν κάνει να μαθευτεί, θα έπρεπε πιο σωστά να πούμε ότι πρόκειται για μια ψυχική πραγματικότητα, ευχάριστη ή -συνήθως στους ενήλικες- επώδυνη, που δεν αποκαλύπτεται παρά μόνο μέσα σε κλίμα οικειότητας και ασφάλειας. Και εκτός από κάποιο γεγονός, μυστικό μπορεί να είναι ένα συναίσθημα ή ακόμα και μια σκέψη, μια ιστορία στο μυαλό που μπορεί να εκπληρώνει μια επιθυμία κρυφή, κάποιο όνειρο.

Σε κάθε περίπτωση είναι ένα κομμάτι ζωντανό, εύπλαστο και δημιουργικό. Παρόν στον ψυχισμό μικρών και μεγάλων, το μυστικό, είναι ένα από τα στοιχεία που μας δείχνουν ότι τα παιδιά αρχίζουν τη δική τους περιπλάνηση στον κόσμο. Την ώρα που οι γονείς, επικαλούμενοι και τη δυσκολία της εποχής, συχνά θέλουν να τα ξέρουν όλα.

Πόσο θεμιτό είναι αυτό; Γιατί πρέπει να αφήνουμε τα παιδιά μας να έχουν μυστικά στην πορεία της ανάπτυξης τους; Και πότε πρέπει να επέμβουμε για να τα προστατέψουμε;

Η σημασία του μυστικού

Η φάση ανάπτυξης του παιδιού είναι που καθορίζει την έναρξη "αποθήκευσης" μη κοινοποιήσιμων γεγονότων, συναισθημάτων και επιθυμιών. Από τη στιγμή που το παιδί αρχίζει και διαμορφώνει λόγο, που μπορεί και μιλάει πέρα από το πρωταρχικό επίπεδο των διάσπαρτων λέξεων και μπορεί πια να σκεφτεί, τότε μπορεί να σκεφτεί κάτι και να μην το πει! 

Όταν μπορούμε να σκεφτούμε και να μην κοινοποιήσουμε τις σκέψεις μας, αρχίζει η ουσιαστική θεμελίωση της έννοιας και απόκτησης του ψυχικού κόσμου. Πρόκειται για θεμελιακό σημείο στη συγκρότηση της ταυτότητας ενός υποκειμένου.

Πέρα όμως από το χτίσιμο της ταυτότητας ως ανεξάρτητου υποκειμένου υπάρχει και άλλο ένα στοιχείο,  που καθιστά αναγκαία τα μυστικά. Αυτό που δείχνει την εξισορροπημένη άσκηση του γονεϊκού ρόλου. Ένα παιδί δεν γίνεται να μην έχει μυστικά. Αντίθετα, ένα παιδί που δεν "δικαιούται" στο μυαλό της μητέρας να έχει μυστικά είναι ένα παιδί που η μητέρα δεν μπορεί ουσιαστικά να αποχωριστεί, να το δει ως αυτόνομη οντότητα, να λήξει τη συγχωνευτική φάση, εκείνη την ιδιαίτερα σημαντική εποχή που το μωρό δεν μπορεί να μιλήσει και εξαρτάται απόλυτα από εκείνη.

Το μοίρασμα του μυστικού, που γίνεται συνήθως με τους συνομήλικους φίλους του, δημιουργεί για το παιδί νέους δεσμούς, εκτός σπιτιού, μια νέα σχέση. Βέβαια μπορεί να το εκμυστηρευτεί σε έναν ενήλικα που νοιώθει ότι εμπιστεύεται, ή να μην το πει πουθενά. Εξαρτάται από το πώς βιώνει το παιδί τα μυστικά του. Μην ξεχνάμε ότι καλλιτέχνες και συγγραφείς συχνά έχουν ψυχικές περιοχές που μέχρι την ανάδυση της καλλιτεχνικής δημιουργίας μένουν ολότελα κρυφές στους άλλους χωρίς αυτό να είναι παθογενές!

Μεγάλα παιδιά, δύσκολα μυστικά!

Στην εφηβεία οι γονείς φοβούνται περισσότερο τα μυστικά των παιδιών και οι έφηβοι ενδυναμώνουν τους δεσμούς με τους συνομηλίκους τους μέσω των "μυστικών" , αυτών που δεν λένε στους γονείς. Διαπερνώντας τη σκληρή και επίπονη πορεία προς την ψυχική ωρίμανση, η οποία περνά συνήθως μέσα από αμφισβητήσεις, συγκρούσεις και έντονες συναισθηματικές συμπεριφορές, περιχαρακώνουν τον κόσμο τους έξω από βλέμμα και τη εξουσία των ενηλίκων… Ο φόβος των γονιών είναι η πραγματοποίηση από το παιδί τους των επιθυμιών και των ονείρων που εκείνοι δεν γνωρίζουν.

Είναι πλέον κοινότοπη η διαπίστωση ότι πρέπει να υπάρχει μεταξύ γονέων και παιδιών σχέση εμπιστοσύνης ώστε να μπορούν να επικοινωνούν καλύτερα μεταξύ τους, να έχουν καλή ψυχική επαφή και συναισθηματικό συντονισμό που θα αποτρέψει πιθανό πραγματικό κίνδυνο. Μια σχέση που δεν χτίζεται ως δια μαγείας ξαφνικά στην εφηβεία, αλλά από τα πρώτα χρόνια της ζωής και ανανεώνεται διαρκώς. 

Η καλή σχέση με το παιδί της κυρίως σχολικής ηλικίας πολύ δύσκολα απειλείται ξαφνικά στην εφηβεία, γιατί οι σχέσεις εγγράφονται μέσα στην ιστορία της οικογένειας. Μια σχέση, όπως δεν φτιάχνεται από τη μια μέρα στην άλλη, έτσι και δεν χαλάει από τη μια μέρα στην άλλη. Λέξη - κλειδί για μια αρκετά καλή σχέση μεταξύ γονέων - παιδιών είναι η ισορροπία: ανάμεσα στο συναίσθημα και τη λογική, την ελευθερία και την προστασία, το χιούμορ και τη σοβαρότητα.

Διακριτικός και ουσιαστικός έλεγχος

Παρά τις επαναστατικές της τάσεις και εντάσεις, η εφηβεία είναι μια περίοδος που το παιδί έχει ακόμα έντονη την ανάγκη να νοιώθει την ύπαρξη του ελέγχου των γονιών του. Η θέσπιση ορίων από την πλευρά των γονέων είναι ανακουφιστική και απαραίτητη για τον έφηβο: προστατεύεται έτσι καταρχάς από τις δικές του ενδεχόμενες αυτοκαταστροφικές επιθυμίες, τους δικούς του εσωτερικούς κινδύνους.

Ο γονιός οφείλει να είναι συνεπής σε αυτά που λέει και θέτει αλλά μπορεί και να είναι ευέλικτος όπου χρειάζεται. Σε βασικά ζητήματα, όμως,  ζητήματα που ρυθμίζουν τη σχέση, όπως η διαφύλαξη της ζωής και της υγείας του εφήβου, καλό είναι να τηρούνται από κοινού και να μην προσαρμόζονται εύκολα.

Ακόμα πιο σημαντική παράμετρος: να μπορεί ένας γονιός να διακρίνει ποιοι από τους φόβους του είναι δικές του φοβίες και άγχη σε σχέση με τον κόσμο και ποιοι πραγματικοί. Το να ασκείται σε ένα παιδί υπερβολικά μεγάλος έλεγχος δεν του επιτρέπει να γίνει δημιουργικό, να αναπτυχθεί ελεύθερα και συχνά έχει ως αποτέλεσμα να αποκτήσει το παιδί πολλές αναστολές.

Οι γονείς είναι γονείς, όχι φίλοι

Οι γονείς που έχουν καλό συναισθηματικό συντονισμό με τα παιδιά τους "πιάνουν" από τις συγκυρίες και τα μηνύματα πότε πρέπει να επέμβουν γιατί κάτι δεν πάει καλά. Αυτά είναι θέματα που αφορούν την αυτοσυντήρηση, τη διαφύλαξη της ζωής και της καλής υγείας του παιδιού. Δεν του ασκούν μεγάλη πίεση, γιατί διαισθάνονται σωστά ότι θα απομακρυνθεί περισσότερο. 

Είναι εξαιρετικά ουσιώδες να έχει τον ρόλο του ο καθένας μέσα στην οικογένεια. Βλέπουμε συχνά πολλούς γονείς να αποκαλούνται φίλοι με τα παιδιά τους και να υπερηφανεύονται ότι "τους τα λένε όλα". Οι ρόλοι, όμως, έτσι διαταράσσονται και τα παιδιά δεν αντλούν κανένα ουσιαστικό όφελος από αυτή τη συμπεριφορά που παρατηρείται κυρίως σε μητέρες.

Τα παιδιά απαντούν σε ένα ασυνείδητο συχνά αίτημα της μητέρας να μην κρατούν τίποτα εκτός της δικαιοδοσίας της, απαντώντας επί της ουσίας σε έναν τρυφερό συναισθηματικό εκβιασμό, αλλιώς η μαμά δεν θα τα αγαπά! Έτσι, όμως, παρεμποδίζεται σημαντικά και συστηματικά από την προοδευτική αυτονόμηση, δεν το αφήνουν να μεγαλώσει, να ενηλικιωθεί, να ξεφύγει από τον γονεϊκό έλεγχο που το "προστατεύει". 

Πρακτικά: 

• Μην φοβάστε την ήπια αντιπαράθεση με τα παιδιά. Οι σχέσεις αντέχουν τις διαφοροποιήσεις και τις συγκρούσεις, όταν αυτές γίνονται σε πνεύμα και κλίμα σεβασμού του άλλου. Οι σχέσεις κινδυνεύουν από την απόσυρση και την αδιαφορία.
• Μην γίνεστε υπερβολικά ελεγκτικοί και / ή υπερπροστατευτικοί. Η βαθμιαία "έκθεση" και "εξάσκηση" στην ελευθερία κάνει τους εφήβους υπεύθυνους.
• Δώστε το καλό παράδειγμα ως προς το πώς συμπεριφερόμαστε απέναντι στα μυστικά. Αν κρύβετε από τα παιδιά σας σοβαρά στοιχεία της οικογενειακής ζωής, θα τα κάνει με τη σειρά τους ανασφαλή και μυστικοπαθή. Από την άλλη, το να τους λέτε τα πάντα για τη ζωή σας μπορεί να γίνει για εκείνα δυσβάσταχτο βάρος και να τα δυσκολέψει να μάθουν να θέτουν όρια στις σχέσεις τους.
• Πείτε τους με ειλικρίνεια ότι για ορισμένα θέματα δεν θέλετε να μιλήσετε ή μιλήστε μέχρι ένα σημείο και τηρήστε το με συνέπεια. Είναι καλύτερο από τα ψέματα και τις υπεκφυγές.
• Αν θέλετε να μάθετε κάτι που θεωρείτε ότι σας κρύβει το παιδί, ρωτήστε το ανοιχτά. Μην ψάχνετε πίσω από την πλάτη του, μην καταφεύγετε σε τρίτους πληροφοριοδότες. Αφενός έχετε σοβαρές πιθανότητες να παραπλανηθείτε, αφετέρου διακυβεύετε τη σχέση εμπιστοσύνης μαζί του.

Κατερίνα Μαγγανά, Ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια (katmangana@ath.forthnet.gr)
www.letsfamily.gr