"Οπωροφόρες λέξεις": ένα βιβλίο για τα ονόματα και την ιστορία των φρούτων!

Ξέρατε ότι από τη λέξη "σύκο" προέρχεται η λέξη "συκώτι"; Ότι οι αρχαίοι ημών πρόγονοι τάιζαν ζώα -ειδικά χήνες- με σύκα, ώστε το συκώτι τους να νοστιμίσει;

Ότι το κυδώνι έφθασε στην Ελλάδα στην αρχαιότητα από τον Καύκασο δια της Μέσης Ανατολής; Ότι οι Έλληνες το συνέδεαν με την Αφροδίτη, ενώ ο Πλούταρχος αναφέρει πως οι νύφες, πριν μπουν στο νυφικό δώμα, έπρεπε να μασήσουν ένα κυδώνι για να μην τους φανεί δυσάρεστο το πρώτο φιλί; Ότι το ρόδι, ακόμη και σήμερα, έχει βασική θέση στη γαστρονομία της Περσίας, καθώς πολλές συνταγές χρησιμοποιούν σάλτσα ροδιού αντί για ντομάτα;

Πρόκειται για τη χυμώδη ιστορία των καρπών και των ονομάτων τους. Για ένα συμπόσιο γύρω από 40 και παραπάνω φρούτα και ξηρούς καρπούς. Για ένα χυμώδες πόνημα 205 σελίδων όπου ο συγγραφέας, με χρονογραφικό ύφος, προσφέρει στον αναγνώστη ένα έδεσμα ιστορικό, γλωσσικό, λογοτεχνικό και λαογραφικό, εξηγώντας του πως έφθασε στα μέρη μας κάθε φρούτο, ποια είναι η προέλευση της ονομασίας του, ποιοι πεζογράφοι και ποιητές εμπνεύσθηκαν από ποια φρούτα, ποιες είναι οι διαδεδομένες λαϊκές παραδόσεις για το καθένα, ποιες είναι οι παροιμιακές και ιδιωματικές φράσεις.

Εν αρχή ην η λέξη "φρούτο", η οποία προέρχεται από το λατινικό "fructus", που σημαίνει τον καρπό, αλλά και το όφελος, το έσοδο. Η λατινική λέξη πέρασε στις ρωμανικές και στις νεώτερες γερμανικές ευρωπαϊκές γλώσσες, ενώ από τα ιταλικά πέρασε στα ελληνικά, παρ΄ όλο που διατηρείται σε χρήση και η αυτόχθονη "οπώρα", η οποία αρχικά, στον Όμηρο σήμαινε την εποχή από τα τέλη Ιουλίου έως στα τέλη Σεπτεμβρίου- από κει και το φθινόπωρο.

Για τον καθένα από εμάς, λέει ο συγγραφέας. βασιλιάς των φρούτων είναι το φρούτο που του αρέσει. Γλωσσικά, όμως, θεωρείται το μήλο. Η λέξη που ήταν "μάλον" στη δωρική και στην αιολική διάλεκτο, πέρασε στα λατινικά ως malum, και με εκ νέου δανεισμό μερικούς αιώνες αργότερα ως melum, εκτόπισε την άλλη ινδοευρωπαϊκή λέξη abella,που διατηρείται στο αγγλικό apple, αλλά με τη σειρά της εκτοπίστηκε στα γαλλικά από το pomum, που ήταν η γενική λέξη για το οπωροφόρο δέντρο. Έτσι, οι Γάλλοι το είπαν pomme, ενώ οι Ιταλοί κρατάνε το mela, έχουν όμως και το pomo. Στο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης ο απαγορευμένος καρπός δεν προσδιορίζεται σε κανένα σημείο. Η ταύτιση του απαγορευμένου καρπού με το μήλο έγινε αργότερα από τη δυτική παράδοση γιατί στα λατινικά το μήλο (malum) είναι ομόηχο με τη λέξη αμαρτία.

Ακολουθούν κεφάλαια - "παρτέρια" για κάθε είδος: Για το αχλάδι που οι αρχαίοι το έλεγαν άπιον, αλλά αιώνες μετά οι αλβανόφωνοι της Αττικής δεν το έπιαναν στο στόμα τους γιατί είναι συνώνυμο του …αιδοίου, τη ροδιά που ύμνησε ο Οδυσσέας Ελύτης, το κυδώνι με κρέας που έφτιαχναν στην κλασική Αθήνα, το περιφρονημένο μούσμουλο, το κεράσι από τη Μικρά Ασία, τη νεωτεριστική φράουλα για την οποία δεν υπάρχει ούτε μία ιδιωματική φράση στα ελληνικά, τα βερίκοκα ή ζερντέλια ή ζαρταλούδια ή ζέρδελα τουρκιστί, τα λαγηνάτα δαμάσκηνα, τα Περσικά μήλα γνωστά και ως ροδάκινα, το πεπόνι από το ρήμα πέσσω που σημαίνει χωνεύω, το κάστανο από τον Πόντο και άλλα εύγεστα.Τελειώνοντας το βιβλίο "Οπωροφόρες λέξεις" έχεις μια γλυκιά γεύση γνώσεων, καρπό βαθιάς καλλιέργειας πάνω στην πανδαισία της γλώσσας. 

Ο Νίκος Σαραντάκος γεννήθηκε στο Παλαιό Φάληρο. Σπούδασε χημικός μηχανικός και αγγλική φιλολογία. Δουλεύει ως μεταφραστής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Έχει εκδώσει δύο συλλογές διηγημάτων και άλλα δέκα βιβλία. Συνεργάζεται με την εφημερίδα "Αυγή" και διάφορα περιοδικά γράφοντας θέματα γλωσσικά.

Οπωροφόρες λέξεις. Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2013

Σημείωση: Το εξώφυλλο του βιβλίου είναι παρμένο από έναν διάσημο πίνακα του αναγεννησιακού Τζουζέπε Αρτσιμπόλντο (Arcimboldo, 1527 - 1593), το Καλοκαίρι (ή μάλλον με μία παραλλαγή του πίνακα αυτού, μια και ο Αρτσιμπόλντο είχε τη συνήθεια να φτιάχνει πολλές παραλλαγές των έργων του).