Ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα με το οποίο οι γονείς βρίσκονται σε προβληματισμό, είναι το σημείο στο οποίο πρέπει να διαχωρίσουν την αλήθεια από την πραγματικότητα. Πότε λοιπόν το παιδί μου, μου λέει την αλήθεια και πότε αυτό που μου εκμυστηρεύεται ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας; Μάλιστα, το συγκεκριμένο ζήτημα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο όταν το παιδί έρχεται στο γονιό για να αποκαλύψει καταστάσεις και συμπεριφορές που είναι σοβαρές, όπως για παράδειγμα ένας ισχυρισμός για κακοποίηση.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από την ικανότητα των παιδιών να ξεχωρίζουν το πραγματικό από το φανταστικό. Παραδοσιακά, η κυρίαρχη άποψη είναι πως τα παιδιά και ιδιαίτερα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπερδεύουν το φανταστικό με το πραγματικό. Ωστόσο, αυτή πλέον η λογική έχει καταρριφθεί, καθώς υπάρχουν σχετικά ερευνητικά δεδομένα, τα οποία προτείνουν πως τα παιδιά ήδη από την ηλικία των 3 ετών είναι σε θέση να διαχωρίσουν πραγματικές από μη πραγματικές καταστάσεις.
Ωστόσο, εδώ θα πρέπει να εισάγουμε και μία άλλη διάσταση που αρκετές έρευνες έχουν παρακάμψει εμμένοντας μόνο στη νοητική λειτουργία των παιδιών και αναφέρομαι στο πεδίο των συναισθημάτων. Έτσι, λοιπόν, πρέπει να έχουμε κατά νου πως έντονες αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις, όπως για παράδειγμα ο υπερβολικός φόβος, μπορoύν να διαστρεβλώσουν την ικανότητα του παιδιού να διαχωρίσει το τι ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας και τι όντως έχει συμβεί.
Από την άλλη πλευρά, σπάνια χωρίς εξωτερική παρέμβαση τα παιδιά πρόκειται να πουν ψέματα ή να μεταφέρουν την φαντασία τους στην πραγματικότητα όταν κάποιος τους ρωτάει κάτι προσωπικό.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να εισάγουμε και την έννοια του ψέματος, καθώς όλοι οι γονείς έχουν μία πολύ ωραιοποιημένη εικόνα για τα παιδιά τους, η οποία καταρρέει όταν συνειδητοποιούν τον ρόλο που διαδραματίζει το ψέμα στη ζωή τους. Πρέπει, όμως, να τονισθεί πως το ψέμα αποτελεί ένα κεντρικό σημείο στην ανάπτυξη του ανθρώπου, ενώ ήδη από τα πρώτα χρόνια ζωής τους τα παιδιά λένε ψέματα στους γονείς τους ή προσπαθούν να τους παραπλανήσουν με ένα "ψεύτικο" κλάμα ή όταν υποκρίνονται ότι πονάνε υπερβολικά για ένα μικρό χτύπημα που είχαν.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να εισάγουμε και την έννοια του ψέματος, καθώς όλοι οι γονείς έχουν μία πολύ ωραιοποιημένη εικόνα για τα παιδιά τους, η οποία καταρρέει όταν συνειδητοποιούν τον ρόλο που διαδραματίζει το ψέμα στη ζωή τους. Πρέπει, όμως, να τονισθεί πως το ψέμα αποτελεί ένα κεντρικό σημείο στην ανάπτυξη του ανθρώπου, ενώ ήδη από τα πρώτα χρόνια ζωής τους τα παιδιά λένε ψέματα στους γονείς τους ή προσπαθούν να τους παραπλανήσουν με ένα "ψεύτικο" κλάμα ή όταν υποκρίνονται ότι πονάνε υπερβολικά για ένα μικρό χτύπημα που είχαν.
Στην ηλικία των 2 με 3 ετών τα παιδιά αρχίζουν να λένε ψέματα συνήθως σε καταστάσεις στις οποίες έχουν σπάσει τους κανόνες που έχουν τεθεί, ενώ από την ηλικία των 5 και μετά θεωρούμε ότι τα παιδιά μπορούν πλέον να πουν "επιτυχημένα" ψέματα στους ανθρώπους που τους περιτριγυρίζουν. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν τόσο έντονη την προδιάθεση να λένε ψέματα, αλλά ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων μαθαίνουν να λένε ψέματα.
Ποιος γονιός είναι αυτός που δεν έχει εξοικειώσει το παιδί του με το ψέμα λέγοντας ψέματα στο ίδιο για να το "προστατέψει" από μία επώδυνη αλήθεια; Ποιος γονιός δεν έχει καθοδηγήσει το παιδί του να πει ψέματα σε κάποιον που αγαπάει; "Πες στη γιαγιά ότι σου άρεσε το δώρο", ακόμη και όταν αυτό δεν ισχύει ή ακόμη και να δασκαλέψει ένα παιδί να πει ψέματα "αν με ζητήσει ο τάδε, πες δεν είμαι εδώ".
Ποιος γονιός είναι αυτός που δεν έχει εξοικειώσει το παιδί του με το ψέμα λέγοντας ψέματα στο ίδιο για να το "προστατέψει" από μία επώδυνη αλήθεια; Ποιος γονιός δεν έχει καθοδηγήσει το παιδί του να πει ψέματα σε κάποιον που αγαπάει; "Πες στη γιαγιά ότι σου άρεσε το δώρο", ακόμη και όταν αυτό δεν ισχύει ή ακόμη και να δασκαλέψει ένα παιδί να πει ψέματα "αν με ζητήσει ο τάδε, πες δεν είμαι εδώ".
Στην πραγματικότητα, λοιπόν, τα παιδιά εκπαιδεύονται να λένε ψέματα και να τα χρησιμοποιούν ως ένα τρόπο για να αποφύγουν την τιμωρία, για να δημιουργήσουν μία καλύτερη εικόνα, να επηρεάσουν την γνώμη του άλλου ή να δημιουργήσουν μία διαφορετική ταυτότητα. Δυστυχώς μάλιστα, όσο τα παιδιά μεγαλώνουν τόσο αναπτύσσεται και η ικανότητά τους να λένε ψέματα, αλλά και η συχνότητα με την οποία χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά προκειμένου να κερδίσουν περισσότερη ανεξαρτησία.
Τι γίνεται, όμως, όταν το παιδί έρχεται να καταγγείλει στο γονιό κάτι τόσο σοβαρό όσο η κακοποίηση; Στην περίπτωση, λοιπόν, αυτή το πρώτο πράγμα που ο γονιός πρέπει να κάνει είναι να κρατήσει την ψυχραιμία του και να μην έχει υπερβολικές αντιδράσεις.
Τι γίνεται, όμως, όταν το παιδί έρχεται να καταγγείλει στο γονιό κάτι τόσο σοβαρό όσο η κακοποίηση; Στην περίπτωση, λοιπόν, αυτή το πρώτο πράγμα που ο γονιός πρέπει να κάνει είναι να κρατήσει την ψυχραιμία του και να μην έχει υπερβολικές αντιδράσεις.
Εάν το παιδί λέει αλήθεια για την κακοποίηση μία υπερβολική αντίδραση από το γονιό μπορεί να το αποθαρρύνει και να το φορτίσει έντονα συναισθηματικά. Ακόμη και αν δεν λέει αλήθεια, πρέπει με μία δεύτερη ανάγνωση ο γονιός να εστιάσει στους λόγους για τους οποίους το παιδί αποφάσισε να πει ψέματα για κάτι τόσο σοβαρό.
Μάλιστα, στη δεύτερη περίπτωση, η εστίαση στο ότι το παιδί λέει ψέματα και όχι στους λόγους που το οδήγησαν να πει ψέματα καταναλώνει χρόνο και ενέργεια από όλους και κάνει ακόμη πιο πιθανό το παιδί να πει ψέματα ξανά στο μέλλον.
Έπειτα, εάν το παιδί λέει ψέματα ότι έχει κακοποιηθεί, δεν θα είναι σε θέση να το περιγράψει λεπτομερώς ή συνολικά και αυτό είναι κάτι που οι γονείς πρέπει να έχουν κατά νου. Όσο, όμως, περισσότερες είναι οι κατευθυντικές ερωτήσεις που κάνει ο γονιός στο παιδί, τόσο πιο πιθανό είναι το παιδί να χρησιμοποιήσει αυτές τις ερωτήσεις ως απάντηση και να διαστρεβλώσει αυτό που πραγματικά συνέβη ή δεν συνέβη.
Έπειτα, εάν το παιδί λέει ψέματα ότι έχει κακοποιηθεί, δεν θα είναι σε θέση να το περιγράψει λεπτομερώς ή συνολικά και αυτό είναι κάτι που οι γονείς πρέπει να έχουν κατά νου. Όσο, όμως, περισσότερες είναι οι κατευθυντικές ερωτήσεις που κάνει ο γονιός στο παιδί, τόσο πιο πιθανό είναι το παιδί να χρησιμοποιήσει αυτές τις ερωτήσεις ως απάντηση και να διαστρεβλώσει αυτό που πραγματικά συνέβη ή δεν συνέβη.
Επομένως, εάν το παιδί ισχυριστεί κακοποίηση από κάποιον, ο γονιός θα ήταν καλό να ρωτήσει το παιδί απλά, "πες μου τι συνέβη με αυτόν τον άνθρωπο που θέλεις να μου πεις" και να εστιάσει περισσότερο στο να το ενθαρρύνει να εμπιστευτεί τον γονέα και να μην φοβηθεί για κάποια αντίδρασή του.
Τα παραπάνω είναι κάποια γενικά στοιχεία και κάποια πρώτα βήματα που οι γονείς πρέπει να ακολουθήσουν και θα ήταν καλό να κρατήσουν κατά νου. Θα πρέπει εδώ να τονισθεί ότι όταν μιλάμε για περίπλοκες καταστάσεις, όπως μία περίπτωση κακοποίησης, το επόμενο βήμα πρέπει να είναι η συμβουλή κάποιου ειδικού, πριν το παιδί διανθίσει την ιστορία του ή διαστρεβλώσει τον τρόπο που την έζησε ή την περιγράφει.
Τα παραπάνω είναι κάποια γενικά στοιχεία και κάποια πρώτα βήματα που οι γονείς πρέπει να ακολουθήσουν και θα ήταν καλό να κρατήσουν κατά νου. Θα πρέπει εδώ να τονισθεί ότι όταν μιλάμε για περίπλοκες καταστάσεις, όπως μία περίπτωση κακοποίησης, το επόμενο βήμα πρέπει να είναι η συμβουλή κάποιου ειδικού, πριν το παιδί διανθίσει την ιστορία του ή διαστρεβλώσει τον τρόπο που την έζησε ή την περιγράφει.
Μην ξεχνάμε πως για τα παιδιά οι γονείς είναι αυτοί που γνωρίζουν τα περισσότερα και η υιοθέτηση της ίδιας της άποψής τους είναι η πιο ασφαλής διέξοδος.
Στέλλα Καραπά, Ψυχολόγος, MSc - Υποψήφια Δρ. του ΑΠΘ, Εξειδικευμένη στην Εφαρμοσμένη Εγκληματολογική και Δικαστική Ψυχολογία
www.stellakarapa.gr, E-mail: stellakarapa@gmail.com
Στέλλα Καραπά, Ψυχολόγος, MSc - Υποψήφια Δρ. του ΑΠΘ, Εξειδικευμένη στην Εφαρμοσμένη Εγκληματολογική και Δικαστική Ψυχολογία
www.stellakarapa.gr, E-mail: stellakarapa@gmail.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου