Πώς οι εμπειρίες των πρώτων 3 χρόνων του βρέφους προδιαγράφουν το μέλλον του;

Οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουμε αισθήματα αμηχανίας και αβεβαιότητας, όταν κρατάμε στα χέρια μας ένα αναστατωμένο βρέφος. Αυτό είναι φυσικό, εφόσον οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε πολλές γνώσεις γύρω από θέματα που αφορούν ένα βρέφος, τι καταλαβαίνει, πώς νιώθει, κ.λπ. Η αμηχανία που νιώθουμε πηγάζει από το ότι δεν γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε και πώς να φερθούμε.

Σύμφωνα με μελέτες, έχει αποδειχθεί ότι το 74% των πατεράδων αποφεύγουν να μένουν μόνοι με το νεογέννητο βρέφος τους, γιατί νιώθουν αυτή ακριβώς την αμηχανία. Οι γνώσεις γύρω από το τι καταλαβαίνει το μωράκι μας τους πρώτους μήνες της ζωής του, όχι μόνο είναι ελλιπείς αλλά και παραπλανητικές.

Για πολλά χρόνια επικρατούσε η άποψη ότι τα βρέφη δεν καταλαβαίνουν και για αυτό τον λόγο επικράτησε και η συνώνυμη λέξη "μωρό", από την αρχική "μώρος" που σημαίνει ανόητος - κουτός. Αυτή η θεωρία επικράτησε γιατί οι επιστήμονες παρατηρούσαν πόσο εξαρτημένο και αβοήθητο είναι ένα νεογέννητο. Πόσο βυθισμένο είναι στον δικό του κόσμο, αφού μάλιστα και οι πρώτες τους αντιδράσεις είναι αντανακλαστικές. Οτιδήποτε μπορεί να κάνει ένα μωρό, το κάνει γιατί λειτουργεί αντανακλαστικά. Το ότι είναι ικανό, π.χ. να θηλάσει οφείλεται στο ότι έχει αναπτυχθεί και λειτουργεί το αντανακλαστικό του θηλασμού. Με απλά λόγια πλησιάζοντας το στόμα του μωρού στη θηλή του στήθους, εκείνο αρχίζει να θηλάζει.

Όταν ένα νεογέννητο νιώθει δυσφορία, κλαίει. Το κλάμα είναι το πρώτο μέσο επικοινωνίας με τον εξωτερικό κόσμο. Χωρίς το κλάμα το βρέφος δεν θα μπορούσε να μας εκφράσει τις ανάγκες του. Είναι γνωστό σε όλους μας ότι ένα βρέφος δεν έχει αναμνήσεις και δεν θυμάται. Οι πρώτες συνειδητές αναμνήσεις που μπορεί να ανακαλέσει από τη μνήμη του ένα παιδί αρχίζουν περίπου στην ηλικία των 2-3 ετών, σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, συσχετίζοντας την ικανότητα των παιδιών να θυμούνται με το δείκτη νοημοσύνης τους. Παιδιά που θυμούνται σε μικρή ηλικία θεωρούνται πιο έξυπνα και στην ενήλικη ζωή έχουν μεγαλύτερο δείκτη νοημοσύνης.

Η άποψη που επικρατούσε για πολλές δεκαετίες και ήρθε να ανατραπεί τα τελευταία χρόνια ήταν ότι αφού τα βρέφη δεν θυμούνται τίποτα από εκείνες τις πρώτες εμπειρίες, τότε δεν χρειάζεται να δίνουμε και μεγάλη προσοχή σε αυτά τα χρόνια. Είναι γνωστό ότι η "βρεφική αμνησία", όπως την αναφέρουν οι επιστήμονες, υπάρχει. Ωστόσο, οι αναμνήσεις καταγράφονται μεν, αλλά με έναν άλλο, διαφορετικό τρόπο και όχι με εικόνες και λέξεις. Ο εγκέφαλος του βρέφους είναι πολύ ανοργάνωτος και ανώριμος για να μπορέσει σε αυτό το στάδιο ανάπτυξης να ανακαλέσει και να χρησιμοποιήσει τέτοιου είδους δομές.

Οι πρώτες εμπειρίες του βρέφους αποτελούνται 100% από συναισθηματικές μνήμες και αναμνήσεις. Το πρώτο τμήμα του εγκεφάλου που αρχίζει να καταγράφει στοιχεία είναι ο ιππόκαμπος, που όπως φαίνεται μία από τις λειτουργίες του είναι η συναισθηματική μνήμη. Τους πρώτους μήνες της ζωής ενός βρέφους αποθηκεύει και χτίζει μία γερή βάση, που αργότερα θα αποτελέσει τον πυλώνα της ασφάλειας για ζωή, την ετοιμότητα, την αυτοαντίληψη και πολύ αργότερα την αυτοεκτίμηση. 

Εάν ένα βρέφος υποστεί παραμέληση από το περιβάλλον του αυτό θα αποτελέσει μία σοβαρή τραυματική εμπειρία, ακόμα και αν δεν την θυμάται αργότερα. Αυτή η εμπειρία θα αφήσει το αποτύπωμά της και θα είναι υπεύθυνη για διάφορες ανάρμοστες συμπεριφορές και πρώιμα συμπτώματα, που μπορεί να το οδηγήσουν σε παθολογία.

Συμβουλή ειδικού:

Μολονότι το βρέφος είναι κάτι άγνωστο για πολλούς, αυτό που πρέπει να έχουν στο μυαλό τους οι γονείς, είναι ότι οι πρώιμες και συναισθηματικές εμπειρίες του μωρού καταγράφονται και με βάση αυτές θα δομήσουν την προσωπικότητά του, εάν π.χ. θα γίνει ένα παιδί ήσυχο και ευχάριστο ή αντίθετα ευερέθιστο και νευρικό.

Στέλιος Μαντούδης, Αναπτυξιακός Εργοθεραπευτής
www.mandou.gr