Τα παιδικά ψέματα...

"Δεν έσπασα εγώ το βάζο, το έριξε κάτω ο σκύλος", "Δεν έχασα το αυτοκινητάκι του Γιώργου, ήρθε μια μάγισσα και το εξαφάνισε", "Δεν μπορώ να πάω σήμερα στο σχολείο, γιατί είμαι άρρωστος και πονάει πολύ η κοιλιά μου", "Θα κοιμηθώ στο δικό σου κρεβάτι, γιατί στο δωμάτιό μου κρύβεται ένας τεράστιος δράκος", "Δεν θα βγω, απλά θα πάω στο σπίτι του φίλου μου του Γιάννη για να διαβάσουμε για το διαγώνισμα", "Δεν άκουγα το τηλέφωνο, όταν με έπαιρνες, γιατί είχε πολύ φασαρία στο δρόμο". Αυτά και άλλα πολλά είναι κάποια από τα ψέματα που αναφέρουν οι γονείς πως ακούν από τον μικρό τους "πινόκιο" και που τους αναστατώνουν, τους προβληματίζουν, τους τρομάζουν, τους εκνευρίζουν και πολλές φορές δεν ξέρουν πως πρέπει να τα χειριστούν.

Πολλές φορές τα παιδιά λένε ψέματα είτε στους ενήλικες, είτε μεταξύ τους. Τα παιδιά αρχίζουν να λένε τα πρώτα ψέματα από πολύ μικρή ηλικία και συγκεκριμένα, όταν είναι σε θέση να μιλήσουν και να εκφραστούν μέσω της λεκτικής επικοινωνίας. Η γλώσσα σε συνδυασμό με τη γόνιμη φαντασία που διαθέτουν τα βοηθά να λένε μια μεγάλη γκάμα από ψέματα.

Η ερμηνεία που αποδίδουμε στο ψέμα εξαρτάται από το αναπτυξιακό στάδιο που διανύει ένα παιδί και τα γεγονότα και τις καταστάσεις που βιώνει το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Στην προσχολική ηλικία τα παιδιά λένε συχνά ψέματα, όμως αυτά δεν είναι ουσιαστικά, καθώς τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας δεν είναι ευδιάκριτα, με αποτέλεσμα να επικρατεί μια σύγχυση. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία δεν έχουν μάθει ακόμη τη διαφοροποίηση ανάμεσα στο "ψέμα" και στην "προσποίηση", για αυτό και έχουν την τάση να πλάθουν ιστορίες επηρεασμένα από ήρωες, εικόνες και σκηνές, που παρακολούθησαν σε μια παιδική σειρά ή σε ένα παραμύθι και τα εντυπωσίασαν. Π.χ. τα ψέματα που λένε εμπεριέχουν φαντάσματα, δράκους, ρομπότ, νεράιδες, υπεράνθρωπους, τέρατα, κ.ά.

Από 5 ετών και άνω, το παιδί έχει πλέον αποκτήσει ηθική αντίληψη και αρχίζει να λέει ψέματα σε ένα πιο συνειδητό επίπεδο. Σε αυτές τις ηλικίες χρησιμοποιεί το ψέμα ως ένα βολικό μέσο για να αποφύγει τις συνέπειες μιας αρνητικής πράξης ή συμπεριφοράς.

Στην εφηβεία τα ψέματα λέγονται με ξεκάθαρο τρόπο, κυρίως για να ξεγλιστρήσουν τα παιδιά από την επιτήρηση των γονέων.

Ας δούμε ποιοι είναι οι συνηθισμένοι λόγοι για τους οποίους ένα παιδί καταφεύγει στο ψέμα:

• Για να γλυτώσει την τιμωρία.
• Για να αποφύγει τις φωνές, την ένταση, τη διαμαρτυρία και την αναπόφευκτη σύγκρουση με τους γονείς.
• Από φόβο μήπως δυσαρεστήσει ή στεναχωρήσει τους άλλους.
• Για να κεντρίσει την προσοχή των γύρω του και κυρίως των γονέων και να τους κάνει να ασχοληθούν περισσότερο μαζί του.
• Για να αποφορτιστεί από το άγχος, όταν νιώθει πως απειλείται από μια κατάσταση.
• Για να καλύψει την ανασφάλεια που νιώθει.
• Γιατί φοβάται μήπως χάσει την επαφή, την αγάπη, την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη των γονέων του.
• Για να απεγκλωβιστεί από τα αυστηρά όρια, τον έλεγχο και τις υπέρμετρες προσδοκίες των γονιών του.
• Για να κερδίσει κύρος και να ανέβει στα μάτια των συνομηλίκων του και να τους εντυπωσιάσει ή να γίνει αποδεκτός σε μια συγκεκριμένη παρέα και έτσι να ενδυναμώσει την αυτοεκτίμησή του.

Ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές προς τους γονείς προκειμένου να βοηθήσουν το παιδί τους να σταματήσει να λέει ψέματα είναι οι ακόλουθες:

• Αποφύγετε να βάζετε την ταμπέλα του "ψεύτη" στο παιδί, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να την υιοθετήσει.
• Δώστε το παράδειγμα στο παιδί με το να μην λέτε ψέματα πρωτίστως εσείς για κανένα λόγο.
• Κάντε υπομονή, αποφύγετε τις φωνές, δείξτε ψυχραιμία και προσπαθήστε να διερευνήσετε τι κρύβεται πίσω από τα ψέματα που λέει το παιδί σας.
• Ζητήστε του να επανορθώσει ζητώντας συγνώμη.
• Μην καταφεύγετε στην τιμωρία και επικεντρωθείτε στη διόρθωση της λανθασμένης συμπεριφοράς και στην εκμάθηση του σωστού τρόπου δράσης.
• Μην ξεχνάτε να επαινείτε το παιδί κάθε φορά που αντιμετωπίζει μια κατάσταση με ειλικρίνεια.
• Συζητήστε με το παιδί ανοιχτά και εξηγήστε του με απλά και κατανοητά για την ηλικία του λόγια, γιατί είναι σημαντικό να λέμε την αλήθεια.
• Μην αντιδράτε με κοροϊδευτικά και ειρωνικά σχόλια απέναντι στο παιδικό ψέμα, γιατί το παιδί θα θεωρήσει πως δεν είναι κάτι που πρέπει να το αντιμετωπίσει σοβαρά και προσπαθήστε να χρησιμοποιήσετε παραδείγματα, για να μπορέσει το παιδί να κατανοήσει και να είναι σε θέση να διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό.
• Διαβεβαιώστε το παιδί πως το αγαπάτε, παρόλο που είπε ψέματα.
• Τονίστε στο παιδί πως τα λάθη είναι μέρος της ζωής μας, αρκεί να τα αποδεχόμαστε και να προσπαθούμε να μην τα επαναλαμβάνουμε.
• Καλλιεργήστε μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης με το παιδί, ώστε να νιώθει άνετα και οικεία και να μπορεί να σας μιλήσει ανά πάσα στιγμή για οποιοδήποτε ζήτημα το απασχολεί.
• Χρησιμοποιήστε παραμύθια και ιστορίες με διδακτικό περιεχόμενο για το ψέμα και τις συνέπειές του.
• Σκεφτείτε μήπως συμβαίνει κάτι σοβαρό στο σπίτι, που ενδέχεται να επηρεάζει τον ψυχισμό του παιδιού και παρατηρήστε προσεκτικά τη συμπεριφορά του για να εντοπίσετε και άλλα στοιχεία (π.χ. εάν είναι θλιμμένο, επιθετικό, εκνευρισμένο, αγχωμένο, εάν έχει όρεξη να φάει, εάν εμφανίζει διαταραχές στον ύπνο, εάν δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, κ.ά).
• Εάν παρόλα αυτά το παιδί συνεχίζει να λέει επίμονα ψέματα μετά την ηλικία των 6 ετών, θα πρέπει να συμβουλευτείτε έναν ειδικό, που θα αξιολογήσει την κατάσταση και θα σας κατευθύνει αντίστοιχα.

Να θυμάστε πως ενώ το ψέμα στους ενήλικες συνήθως κρύβει δόλο και είναι μια αρκετά κακή συνήθεια, για ένα παιδί τις περισσότερες φορές αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι του παιχνιδιού, που περιλαμβάνει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα, τα οποία είναι απαραίτητα στοιχεία για την υγιή ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη.

Το πιο σημαντικό για να εφαρμόσετε την κατάλληλη τεχνική "εξολόθρευσης" του παιδικού ψέματος, είναι να ανακαλύψετε το κίνητρο πίσω από κάθε ψέμα του παιδιού.

Μαρίνα Κοντζήλα, Ψυχολόγος - Εκπαιδεύτρια ομάδων γονέων
www.marpsychology.gr