Τι είναι το παιχνίδι;

Τα πουλιά πετούν, τα ψάρια κολυμπούν και τα παιδιά παίζουν (Landreth, 1991:25). Το παιχνίδι είναι η πιο φυσιολογική δραστηριότητα, που κάνουν τα παιδιά και είναι ουσιαστικής σημασίας για τη νηπιακή, παιδική ηλικία, προσχολική και δημοτική εκπαίδευση. Ας δούμε, όμως, πρώτα τι είναι το παιχνίδι; 

Επιστήμονες από διαφορετικά πεδία (ψυχολόγοι, παιδαγωγοί, παιδίατροι, κ.λπ.) προσπάθησαν να δώσουν έναν ορισμό για το παιχνίδι. Υπάρχουν, όμως, πάρα πολλοί διαφορετικοί ορισμοί και αναφορές για το παιχνίδι ακόμη και πριν από τη γέννηση του Χριστού. 

Ένας πολύ καλός ορισμός του παιχνιδιού προέρχεται από την Lowenfeld που αναφέρει ότι, "το παιχνίδι είναι η υψηλότερη έκφραση της ανθρώπινης ανάπτυξης στην παιδική ηλικία, γιατί αποτελεί την ελεύθερη έκφραση του τι βρίσκεται στην ψυχή του παιδιού. Είναι το πιο αγνό και το πιο πνευματικό προϊόν του παιδιού, και ταυτόχρονα είναι μια μορφή και ένα αντίγραφο της ανθρώπινης ζωής σε όλα τα στάδια και σε όλες τις σχέσεις". (1935: 30 - 31)

Φυσικά, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη παιχνιδιού, τα οποία παρουσιάζονται εν συντομία πιο κάτω:

Ποια είναι τα διαφορετικά είδη παιχνιδιού

Πριν αναφέρουμε τα διαφορετικά είδη παιχνιδιού είναι σημαντικό να δούμε τις δύο μεγάλες κατηγορίες παιχνιδιού που υπάρχουν και αυτές είναι: το ελεύθερο και το δομημένο παιχνίδι.

Ελεύθερο παιχνίδι είναι το παιχνίδι, στο οποίο το παιδί έχει το δικαίωμα να επιλέξει τι είδους παιχνίδι θα παίξει, ποιοι θα είναι οι συμπαίκτες, πόσοι θα είναι οι συμπαίκτες του, με ποια αντικείμενα θα παίξει και τη διάρκεια που θα κρατήσει το παιχνίδι του. Δομημένο παιχνίδι είναι το παιχνίδι, το οποίο είναι στοχευόμενο. Έχει ως στόχο, να συνδέσει προηγούμενες εμπειρίες των παιδιών και να εμβαθύνει τη σκέψη και την κατανόησή τους σε διάφορα θέματα.

Μερικά είδη παιχνιδιού είναι:

Kοινωνικο - δραματικό παιχνίδι, κατά τη διάρκεια του οποίου τα παιδιά υποδύονται ρόλους.

Συμβολικό παιχνίδι, που συνήθως το παιδί αναπαριστά ένα αντικείμενο, για παράδειγμα κρατάει ένα ξύλο και προσποιείται ότι είναι μια μαγική σκούπα που πετά.

Πειραματικό παιχνίδι είναι όταν το παιδί πειραματίζεται και εξερευνά τον κόσμο.

Οικοδομικό είναι το παιχνίδι με οικοδομικό υλικό που μέσα από αυτό αντιλαμβάνεται τις έννοιες του χώρου, των σχημάτων, μεγεθών, κ.λπ.

Κινητικό είναι το παιχνίδι που προϋποθέτει κίνηση. Τα παιδιά έχουν ανάγκη για κίνηση και εκτόνωση, για να ασκήσουν παράλληλα τις αδρές κινητικές τους δεξιότητες.

Παιχνίδι με κανόνες, περιλαμβάνει τα διάφορα αθλήματα, αλλά και τα επιτραπέζια ή άλλα παιχνίδια, που προϋποθέτουν κανόνες.

Ομαδικό - συνεργατικό είναι το παιχνίδι που απαιτεί συνεργασία για επίτευξη ενός κοινού στόχου.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι κάποια παιχνίδια (ομαδικά, με κανόνες κυρίως) έχουν νικητή και ηττημένο. Είναι πολύ σημαντικό, ως γονείς, να βοηθήσουμε τα παιδιά να αποδέχονται την ήττα στο παιχνίδι. Πολλά επιτραπέζια κυρίως παιχνίδια, στηρίζονται στην τύχη (τι θα φέρει το ζάρι). Συνεπώς, είναι σημαντικό να τονίζουμε στα παιδιά ότι όταν χάνουν, δεν είναι επειδή δεν έχουν κάνει κάτι σωστά, αλλά λόγω ατυχίας είναι ηττημένοι και την επόμενη φορά ίσως να είναι αυτοί οι νικητές του παιχνιδιού. 

Επιπλέον, είναι σημαντική η συμπεριφορά των γονιών, όταν χάνουν και πρέπει να λειτουργεί ως πρότυπο για το παιδί τους. Για παράδειγμα, μπορούν να πουν "λυπάμαι λίγο που έχασα. Χάρηκα όμως που παίξαμε μαζί και διασκεδάσαμε". Μπορούν επίσης να σχολιάζουν σκόπιμα κάποιες θετικές συμπεριφορές, που εντοπίζουν σε αθλήματα στην τηλεόραση και να τις προβάλλουν στα παιδιά τους, για παράδειγμα αθλητές της ομάδας που έχει χάσει να δίνουν τα χέρια μετά το τέλος του αγώνα. 

Είναι σημαντικό, οι γονείς να βοηθούν να παιδιά τους να αποδέχονται την ήττα και να απολαμβάνουν το παιχνίδι,  καθώς και να παίζουν με το παιδί τους με ίσους όρους χωρίς να τα αφήνουν να κερδίζουν συνέχεια. Τα παιδιά αυτά στο μέλλον θα γίνουν ενήλικες και θα πρέπει να λειτουργούν με κανόνες. Ο Πλάτωνας αναφέρει, ότι "το παιχνίδι των παιδιών έχει την ισχυρότερη επιρροή στη διατήρηση ή μη διατήρηση του νόμου".

Γενικότερα, το παιχνίδι αποτελεί εργαλείο στα χέρια των γονιών για ενδυνάμωση των παιδιών για τη συναισθηματική τους ισορροπία. Παρακάτω, θα δούμε ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος των γονιών στο παιχνίδι των παιδιών τους και πώς μπορούν οι γονείς να δημιουργήσουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για παιχνίδι.

Γονείς και Παιχνίδι

Το παιχνίδι ως διαγνωστικό μέσο για τους γονείς

Το παιχνίδι στην παιδική ηλικία είναι κεντρικής σημασίας για την υγιή ανάπτυξη του ατόμου. Για παράδειγμα, όταν το παιδί είναι άρρωστο, ο παιδίατρος συνήθως ρωτά αν παίζει. Συνεπώς, οι γονείς το πρώτο που πρέπει να παρατηρήσουν για το παιδί τους, για να εντοπίζουν αν είναι καλά είναι τη διάθεσή του για παιχνίδι. 

Πέραν όμως των παροδικών ασθενειών, που μπορεί να περάσει ένα παιδί, το παιχνίδι είναι εργαλείο που μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε σοβαρές δυσκολίες ή προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει το παιδί μας. Για παράδειγμα, αν το παιδί δεν παίζει αυθόρμητα συμβολικό παιχνίδι και δεν ανταποκρίνεται στο παιχνίδι του ενήλικα ή μεγαλώνοντας δεν μπορεί να λάβει μέρος σε ομαδικά παιχνίδια που απαιτούν συνεργασία, τότε θα πρέπει να το διερευνήσουμε περισσότερο ή και σε κάποιες περιπτώσεις να αναζητήσουμε τη βοήθεια των ειδικών. Ο Πλάτωνας αναφέρει ότι "μπορείτε να ανακαλύψετε περισσότερα για ένα άτομο σε μια ώρα παιχνιδιού παρά σε ένα έτος συνομιλίας".

Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για παιχνίδι με τα παιδιά τους.

Πώς οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για παιχνίδι;

Οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής, δυστυχώς δεν δίνουν πολλές ευκαιρίες για παιχνίδι. Η έμφαση που δίνεται από τους γονείς σε γνωστικούς στόχους, σε συνδυασμό με τον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο του παιδιού και την "εύκολη λύση" της ενασχόλησης με τον υπολογιστή ή την τηλεόραση, έχουν περιορίσει τις ευκαιρίες που έχει ένα παιδί για παιχνίδι.

Στη συνέχεια θα προτείνουμε κάποιους τρόπους με τους οποίους οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις στα παιδιά για παιχνίδι:

• Περιορίστε τις εξωσχολικές δραστηριότητες στις απολύτως απαραίτητες και κρατήστε αυτές τις οποίες έχετε συναποφασίσει με το παιδί σας. Με αυτό τον τρόπο το παιδί θα έχει περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
• Δημιουργήστε μικρές ρουτίνες παιχνιδιού με τα παιδιά σας. Για παράδειγμα, στο αυτοκίνητο που αναγκαστικά είμαστε καθηλωμένοι για κάποιο χρονικό μπορείτε να παίξετε παιχνίδια μνήμης ή παρατηρητικότητας (π.χ. βλέπω, βλέπω με το ματάκι κάτι που αρχίζει από…) ή παιχνίδια που καλλιεργούν τη φαντασία (π.χ. συννεφονειρέματα, που κοιτάζοντας τα σύννεφα φαντάζεσαι με τι μοιάζουν φτιάχνοντας σενάρια και ιστορίες).
• Υιοθετήστε τις μέρες / σαββατοκύριακα χωρίς τηλεόραση / υπολογιστή. Φανταστείτε, ότι ξαφνικά όλες οι ηλεκτρικές συσκευές έχουν χαλάσει και θα πρέπει να σκεφτείτε παιχνίδια για να περάσετε τις ώρες σας ως οικογένεια.
• Μετατρέψετε απαραίτητες οικογενειακές δραστηριότητες σε παιχνίδια. Ένα παράδειγμα αυτής της πρακτικής είναι τα παιχνιδομαγειρέματα. Γι’ αυτό το παιχνίδι, δεν ισχύει ο κανόνας που συνήθως βάζουν οι γονείς "μην παίζεις με το φαγητό σου" αλλά ακριβώς το αντίθετο, προτρέποντας τα παιδιά να παίξουν με το φαγητό τους δημιουργώντας ήρωες ή φιγούρες με τα διάφορα φαγητά και να πλάσουν ιστορίες που μπορούν να μοιραστούν με την οικογένεια.

Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος του γονιού στο παιχνίδι. Το παιδί θέλει και χρειάζεται έναν σύντροφο στο παιχνίδι του και οι γονείς είναι σημαντικό να γονατίσουν και να παίξουν με τα παιδιά τους, χωρίς να προσπαθούν να εξαγοράσουν την ησυχία τους με το να τους προσφέρουν όλο και περισσότερα παιχνίδια. Ούτε χρειάζεται να επαινεί συνέχεια το παιδί στο παιχνίδι, γιατί με αυτό τον τρόπο καλλιεργεί στο παιδί του εξάρτηση και το παιδί παίζει μόνο για τον έπαινο, χωρίς να απολαμβάνει τη διαδικασία του παιχνιδιού. Τέλος, ο γονιός οργανώνει, μεσολαβεί, συμμετέχει, αναπτύσσει και παρατηρεί το παιχνίδι του παιδιού απολαμβάνοντας την όλη διαδικασία μαζί με το παιδί του.

Μαρία Ηρακλέους, Εκπαιδευτικός
paidiatros.com