Δυο είναι οι πιο συνηθισμένες απεικονίσεις του προφήτη Ηλία στις τοιχογραφίες ή τις φορητές εικόνες. Η μία, βυζαντινής τεχνοτροπίας, τον εμφανίζει να κάθεται μέσα σε σπηλιά, πάνω στο όρος Χωρήβ. Έχει στραμμένη την κεφαλή του δεξιά στο άνω αριστερό μέρος της εικόνας προς τον κόρακα, ο οποίος του φέρνει τροφή.
Η άλλη, νεότερης συνήθως και λαϊκής τεχνοτροπίας, είναι εμπνευσμένη από τη σχετική διήγηση του Δ΄ Βασιλειῶν για την αρπαγή του Ηλία με πύρινο άρμα στον ουρανό. Ενώ το άρμα με τον προφήτη υψώνεται προς τον ουρανό, αυτός αφήνει να πέσει από πάνω του ο μανδύας (μηλωτή), για να τον πάρει ο μαθητής και διάδοχός του στο προφητικό αξίωμα Ελισαίος.
Μερικές φορές απεικονίζεται όρθιος, μαζί με άλλους προφήτες της Π. Διαθήκης, φορώντας μακρύ ελληνικό χιτώνα και από πάνω τη μηλωτή, ευλογεί με το δεξί χέρι και κρατά με το αριστερό ειλητάριο.
Πλούσιες είναι οι λαϊκές παραδόσεις και τα έθιμα, όχι μόνο μεταξύ των ορθοδόξων Ελλήνων, αλλά και πολλών βαλκανικών και κεντροευρωπαϊκών λαών. Παραθέτουμε μία σύντομη επιλογή, έχοντας υπόψη μας τα όσα αναφέρονται εκτενέστερα στο σχετικό λήμμα της "Θρησκευτικῆς καί Ἠθικῆς Ἐγκυκλοπαιδείας" (τόμος ΣΤ΄, στ. 2426):
Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στη Θράκη και τη Μακεδονία, τη Σερβία και τη Γερμανία (πιο πολύ κατά τον Μεσαίωνα) ο προφήτης Ηλίας εθεωρείτο κύριος της βροχής, των βροντών και των κεραυνών. Αυτό εξηγείται από τα γεγονότα που εξιστορούνται στην Παλαιά Διαθήκη για την ξηρασία που επέβαλε ο Ηλίας και το μετά τριετία άνοιγμα του ουρανού για να ξαναπέσει βροχή. Οι χωρικοί μάλιστα της βόρειας Θράκης, πού ήρθαν στην Ελλάδα το 1923 και εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Μακεδονία, πρόσφεραν στον άγιο "κουρμπάνι". Δηλαδή, έσφαζαν 1015 κριάρια για να στείλει βροχή. Και επειδή την ημέρα της μνήμης του προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου) δεν ήταν απαραίτητη η βροχή, πρόσφεραν το "κουρμπάνι" μεταξύ της εορτής του αγίου Γεωργίου και της ανακομιδής του λειψάνου του αγίου Αθανασίου (2 Μαΐου). Σε πολλά επίσης μέρη γινόταν παλαιότερα και το έθιμο της "Περπερούνας", σε περιόδους μεγάλης ξηρασίας. Οι κοπέλες του χωριού στόλιζαν ένα ορφανό κορίτσι με πρασινάδες (χόρτα και κλαδιά), πήγαιναν στο ποτάμι, βρέχονταν και μ’ ένα μπακίρι γεμάτο νερό γύριζαν χορεύοντας και τραγουδώντας την "Περπερούνα" στο χωριό.
Όταν αστράφτει και βροντάει, πιστεύεται ότι ο προφήτης Ηλίας κυνηγάει τον δράκο ή τον διάβολο με το άρμα του στον ουρανό, χρησιμοποιώντας ως όπλο τον κεραυνό. Στη Σωζόπολη μάλιστα της Θράκης πίστευαν ότι όλο το 24ωρο "ο Ἁι Λιάς τριγυρνά τον κόσμο με το άρμα του κι όταν βροντά και αστράφτει, κυνηγά διαβόλους". Ενώ στην Αδριανούπολη, ότι διασχίζει τους ουρανούς πάνω στο άρμα του που σέρνουν τέσσερα πύρινα άλογα. Όταν τα χτυπούσε με το μαστίγιο ακούγονταν οι αστραπές· από το άρμα ακούγονταν οι βροντές και όταν οι τροχοί του έβρισκαν σε πέτρες ακούγονταν κεραυνοί!
Σε άλλα μέρη της Μακεδονίας η δοξασία για την καταδίωξη του διαβόλου από τον προφήτη συναντάται παραλλαγμένη: Ο Ηλίας δεν κυνηγάει τον διάβολο, αλλά τη "λάμια", η οποία καταστρέφει τις καλλιέργειες του ανθρώπου. Οι χριστιανοί στη Βουλγαρία πίστευαν ότι ο άγιος κυνηγάει τη "λάμια" καθισμένος πάνω σε χρυσό άρμα και καταδιώκει τον δράκο που τρώει τα γεννήματά τους στα χωράφια. Μόλις ο προφήτης τον δει, ρίχνει εναντίον του τους κεραυνούς. Οι αστραπές μάλιστα που δεν συνοδεύονται από βροντές δεν είναι κεραυνοί, αλλά είναι οι φλόγες που βγαίνουν από τα ρουθούνια των αλόγων του άρματος και η λάμψη της χρυσής λόγχης του. Σε μερικά μέρη της Βουλγαρίας πιστεύουν ότι ο Ηλίας σκοτώνει τον δράκο, που στερεί την πόλη ή το χωριό από νερό και απαιτεί κάθε φορά ως αντάλλαγμα μια παρθένο.
Η δοξασία που ταυτίζει τον προφήτη Ηλία με μετεωρολογικά φαινόμενα επικρατεί στους σλαβικούς, και όχι μόνο, λαούς. Παραλήφθηκε δε από τούς Έλληνες. Έτσι στη Σερβία θεωρούν ότι κάθε άγιος έλαβε ένα μερίδιο από τα στοιχεία τη φύσεως και στον Ηλία δόθηκε η αστραπή και ο κεραυνός. Στη Ρουμανία διηγούνται πως με την αστραπή και τη βροντή κυνηγάει τον διάβολο και κεραυνώνει τις γάτες και τα σκυλιά στα οποία ο διάβολος προσπαθεί να κρυφτεί.
Ο προφήτης Ηλίας τιμάται στην κορυφή λόφων, υψωμάτων και βουνών ("στα ψηλώματα"). Ακριβώς γι’ αυτό πολλές κορυφές φέρουν το όνομά του και οι περισσότερες έχουν εκκλησάκια ή εικονοστάσια αφιερωμένα σ’ αυτόν. Ένα από τα γνωστότερα βρίσκεται στην ψηλότερη κορυφή του Ταϋγέτου και λέγεται "Ἁγιολιάς". Η εξήγηση για την τιμή αυτή "στα ψηλώματα", συνδέεται με διάφορες κατά περιοχές παραδόσεις του λαού.
Στην Αχαΐα διηγούνται ότι "ο Ἁη Λιάς ήταν ναύτης, και επειδή έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές κόντεψε να πνιγεί, βαρέθηκε τα ταξίδια και αποφάσισε να πάει σε μέρος που να μην ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι είναι καράβια. Βάζει λοιπόν στον ώμο το κουπί του και βγαίνει στη στεριά. Όποιον συναντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό πού βαστάει. Όσο του έλεγαν “κουπί”, τραβούσε ψηλότερα, ώσπου έφτασε στην κορυφή του βουνού. Ρωτάει τους ανθρώπους που βρήκε εκεί τι είναι, και του λένε “ξύλο”. Κατάλαβε, λοιπόν, πως αυτοί δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί και έμεινε μαζί τους εκεί στα ψηλά".
Σύμφωνα με παραλλαγή της παράδοσης αυτής στην Κεφαλλονιά, ο άγιος "είναι στις κορυφές, γιατί δεν πάτησε ποτέ στον κάμπο, ούτε σε χώμα τον θάψανε. Γυρίζει με το άρμα του στον ουρανό και μονάχα στις κορυφές στέκει και ανασαίνει. Κι όταν ζούσε, έτσι του άρεσε να βρίσκεται στα βουνά".
Άλλες λαϊκές δοξασίες αναφέρουν ότι: "Ο Μωάμεθ κυνηγάει τον Ἁι Λιά και στους κάμπους τον φτάνει, στα κορφοβούνια όμως δεν μπορεί να τον ακολουθήσει κι ο άγιος βρίσκει εκεί καταφύγιο. Γι’ αυτό του έχουν τα ξωκλήσια στις κορυφές των βουνών" (Ἀργολίδα). "Για ν’ αποδείξει την πίστη του στο Θεό χτύπησε με το ραβδί του τρεις φορές και βγήκε νερό. Από τότε χτίζουν την εκκλησία του στο ψηλότερο βουνό" (Κέα). "Ζει και κινείται ανάμεσά μας περιμένοντας τον Αντίχριστο να παλαίψει μαζί του" (Ναύπλιο). Ακόμα, οἱ μωαμεθανοί πιστεύουν ότι ο Ηλίας και ο Ενώχ (που δεν πέθαναν, αλλά αναλήφθηκαν στον ουρανό) ζουν για να ράβουν τα ρούχα των πιστών πού έζησαν σύμφωνα με τον νόμο του Μωάμεθ και θα πάνε στον Παράδεισο.
Αλλού ο προφήτης Ηλίας ερωτάται από τους ανθρώπους για το μέλλον και την τύχη τους. Οι μαντείες αυτές βασίζονται σε παρατήρηση του σχήματος της σταγόνας του λαδιού απέναντι στον ήλιο, του χρώματος του καπνού από καιόμενο θυμάρι, του περιεχομένου των πρώτων καρυδιών πού κόβουν την ημέρα της γιορτής του, κ.ά.
Με την ημέρα της γιορτής του (20 Ιουλίου) συνδέονται και άλλες δοξασίες και έθιμα. Γίνονται νοσταλγικοί περίπατοι και εκδρομές, λαϊκά προσκυνήματα και πανηγύρια. Μερικοί απ’ αυτούς που επικαλούνται τη βοήθεια του αγίου για τη θεραπεία ασθενειών, ζώνουν τον ναό με λεπτό κέρινο νήμα, με το οποίο ύστερα δένουν κατά τη λειτουργία το κεφάλι ή το μέλος του σώματος που πάσχει, με στάχυ, το οποίο κόβουν μετά τη Μεγάλη Είσοδο, "για να κοπεί» και ο πόνος. Ή δένουν πέτρα στον κορμό της ελιάς, για να κρατήσει τον καρπό της.
Αρκετές επίσης παροιμίες συνδέονται με τον προφήτη Ηλία, όπως:
Τ’ Αι Λιός, γυρίζει ο καιρός ἀλλιώς.
Απού τ’ Αι Λιά, μπαίνει το λάδι στην ελιά.
Της Αγιά Μαρίνας σύκα, και τ’ Αι Λιός σταφύλι, κα τ’ Άγιου Παντελεήμονα γεμάτο το μαντήλι.
Άγια Μαρίνα δος μου σύκα, κι Αι Λιά άπλωσε καί πάρε.
Τ’ Αι Πνευμάτου βάλ’ ορνό και τ’ Αι Λιά φάε σύκα.
Τ’ Αι Λιά το καρύδι, του Σωτήρος το σταφύλι και της Παναγιάς το σύκο.
Εὐαγγέλου Π. Λέκκου, θεολόγου τ. Διευθυντοῦ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας
Εκδόσεις "ΣΑΪΤΗ"
www.profitisilias.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου