Τι είναι το θεατρικό παιχνίδι;

Υπάρχουν πολλές απόψεις για το τι είναι ή τι θα έπρεπε να είναι το θεατρικό παιχνίδι. Σχεδόν όσα είναι τα διαφορετικά πεδία στα οποία εφαρμόζεται το θεατρικό παιχνίδι, άλλοι τόσοι είναι και οι ορισμοί για το τι είναι και τι περιλαμβάνει. Εκεί που όλοι οι ορισμοί συμπίπτουν είναι στο ότι πρόκειται πάνω από όλα για παιχνίδι και άρα πρωταρχικός του στόχος είναι να προσφέρει σε αυτούς που συμμετέχουν χαρά. Επίσης, ως παιχνίδι θα πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες. Το παιχνίδι γίνεται θεατρικό από τη στιγμή που κάποιος μέσα σε ένα οριοθετημένο χώρο και χρόνο εκφράζεται για τους άλλους με την κίνηση και/ή τον λόγο πάντα με ευχαρίστηση.

Το θεατρικό παιχνίδι δανείζεται από το θέατρο πολλά στοιχεία και τεχνικές όπως το παιχνίδι ρόλων, τους αυτοσχεδιασμούς, τη μεταμόρφωση, την παντομίμα, αλλά και τη δραματοποίηση. Όμως διαφέρει απ’ αυτό κυρίως στο ότι ο στόχος του δεν είναι σε καμία περίπτωση να οδηγήσει στην παράσταση. Σημασία δεν έχει το τελικό αποτέλεσμα, αλλά η δημιουργική διαδικασία. Το θεατρικό παιχνίδι είναι λοιπόν ένα δημιουργικό συμβάν που δίνει σε αυτούς που συμμετέχουν άμεση ικανοποίηση (Σκοπός του θεατρικού παιχνιδιού είναι να αναπτύξει τον άνθρωπο όχι την παράσταση).

Σε ποιους απευθύνεται

Το θεατρικό παιχνίδι απευθύνεται σε μικρούς και μεγάλους. Μπορεί να ξεκινήσει από παιδιά νηπιαγωγείου όπου εκεί δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα σε δραστηριότητες που ασκούν την ψυχοκινητικότητά τους και να φτάσει μέχρι ομάδες ενηλίκων ακόμη και ηλικιωμένων.

Πεδία εφαρμογής

Το θεατρικό παιχνίδι εκτός από αυτόνομη δραστηριότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως "εργαλείο" και να έχει διάφορες εφαρμογές. Στο σχολείο, για παράδειγμα μπορεί να αποτελέσει ένα μέσο διδασκαλίας, να χρησιμοποιηθεί δηλαδή ως μια εναλλακτική ή συμπληρωματική μέθοδος για μάθηση με βιωματικό τρόπο, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την ενδυνάμωση στις σχέσεις μιας οποιαδήποτε ομάδας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μια θεατρική ομάδα ως τρόπος έρευνας και πειραματισμού και στην περίπτωση αυτή μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε παράσταση. Τα τελευταία χρόνια έχει ενταχθεί ως μάθημα στα σχολεία όπου είναι ένα βασικό κομμάτι της θεατρικής αγωγής.

Η δομή

Η δομή μιας συνάντησης θεατρικού παιχνιδιού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και προσαρμόζεται από τον εμψυχωτή ανάλογα με την ηλικία, τις ανάγκες και τις δυνατότητες της ομάδας, καθώς και από το χρονικό διάστημα στο οποίο θα αναπτυχθεί το θεατρικό παιχνίδι. Στις πρώτες συναντήσεις μιας ομάδας συνήθως δίνεται έμφαση σε παιχνίδια γνωριμίας και εμπιστοσύνης. Υπάρχουν πολλές κατηγορίες παιχνιδιών και ασκήσεων.

Παιχνίδια για ζέσταμα και ενεργοποίηση
Παιχνίδια γνωριμίας
Παιχνίδια εμπιστοσύνης και συνεργασίας
Μουσικά παιχνίδια με ρυθμό και κίνηση
Παιχνίδια σωματικής έκφρασης
Παιχνίδια λόγου
Ασκήσεις φαντασίας και παρατηρητικότητας.
Παντομίμα
Το κουκλοθέατρο, η ζωγραφική και η κατασκευές μπορούν επίσης να συνδυαστούν δημιουργικά με το θεατρικό παιχνίδι

Ο εμψυχωτής μπορεί να έχει προετοιμάσει κάποια παιχνίδια από τις παραπάνω κατηγορίες για να τα προτείνει στην ομάδα πριν προχωρήσει στη δραματοποίηση κάποιας ιστορίας ή στους αυτοσχεδιασμούς με παιχνίδια ρόλων και χαρακτήρων. Παρόλα αυτά το θεατρικό παιχνίδι είναι μια αυθόρμητη και ελεύθερη δημιουργική δραστηριότητα και δεν μπορεί να ακολουθηθεί μια αυστηρά προκαθορισμένη δομή.

Τα παιχνίδια και οι ασκήσεις θα πρέπει να έχουν τον χαρακτήρα ερεθισμάτων και αφορμών για δράση. Ο εμψυχωτής θα βοηθήσει την ομάδα να αναζητήσει, να αυτοσχεδιάσει και να πράξη ανάλογα με την έμπνευση της στιγμής και τη δυναμική της. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένος και έμπειρος.

Το προφίλ του εμψυχωτή

Ο εμψυχωτής είναι λοιπόν το σημείο εκκίνησης ενός σήματος που έχει ως αποδέκτη την ομάδα. Δίνει τα ερεθίσματα για δράση στον χώρο αλλά αυτά θα πρέπει να είναι διαρκώς σε διάλογο με τις ανάγκες της ομάδας. Μπορεί να έχει ετοιμάσει το υλικό του (και συνήθως θα πρέπει να είναι περισσότερο από όσο χρειάζονται για το χρονικό διάστημα που θα διαρκέσει η συνάντηση), αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν το επιβάλει στην ομάδα. Προτείνει, ακούει και συνδιαμορφώνει με την ομάδα τον τρόπο που θα αναπτυχθεί το παιχνίδι.

Ο εμψυχωτής επινοεί τρόπους, ώστε τα παιδιά να αφεθούν και να ανακαλύψουν καινούργιους κώδικες έκφρασης και επικοινωνίας. Βοηθάει τα παιδιά να ανακαλύψουν το παιχνίδι των ρόλων και με τη δημιουργική του παρουσία δίνει στα παιδιά την αίσθηση ασφάλειας, ώστε να μπορέσουν να εκφραστούν αβίαστα, να απελευθερωθούν και να δημιουργήσουν συλλογικά. Είναι βασικό ο εμψυχωτής να έχει εφευρετικότητα και φαντασία, να μπορεί να εκμεταλλεύεται το τυχαίο. Να είναι ένας ευαίσθητος δέκτης που ρυθμίζει αθέατα, με έμμεσο τρόπο τη ροή και το πλαίσιο της δράσης. Ο εμψυχωτής ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙ, δεν εξουσιάζει, ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ, δεν ελέγχει, ΠΑΙΖΕΙ μαζί με τα παιδιά, δεν διδάσκει.

Τι προσφέρει το θεατρικό παιχνίδι

Το θεατρικό παιχνίδι προσφέρει καταρχάς διασκέδαση και ψυχαγωγία, δίνει την ευκαιρία στο παιδί να εκφραστεί και να επικοινωνήσει, καθώς και να γνωρίσει παίζοντας τον κόσμο γύρω του αλλά και τον εαυτό του. Το θεατρικό παιχνίδι δημιουργεί ένα ασφαλές πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί ακίνδυνα και χωρίς συνέπειες δοκιμάζει τον εαυτό του, τα όριά του, τις σχέσεις του με τους άλλους. 

Επίσης, το να παίζουμε για τους άλλους μας επιβάλλει να είμαστε σαφείς και κατανοητοί, να μπορούν να μας βλέπουν και να μας ακούν οι άλλοι. Μας υποχρεώνει, δηλαδή, να διατηρούμε ένα κριτικό βλέμμα σ’ αυτό που κάνουμε. Με τους αυτοσχεδιασμούς το παιδί ασκεί τη συγκέντρωση και τη φαντασία του.

Το θεατρικό παιχνίδι βοηθάει το παιδί να έρθει σε γνωριμία και μεγαλύτερη αρμονία με τον εσωτερικό και εξωτερικό του κόσμο και να αναπτύξει διάφορες ικανότητες. Φέρνει το παιδί σε επαφή και γνωριμία με το σώμα του και αναπτύσσει τον έλεγχο του σώματος. Ως πρoς τον εσωτερικό του κόσμο, το παιδί έρχεται σε επαφή με τα αισθήματά του και μπορεί να τα γνωρίσει και να τα εκφράσει. Παίζοντας, για παράδειγμα κάτι που φοβάται μπορεί να ξεπεράσει τους φόβους του, η επαφή του με συγκινησιακές αναμνήσεις το κάνουν να τις βλέπει κριτικά και να απελευθερώνεται από πικρίες και στεναχώριες. Ενθαρρυμένο το παιδί να “γίνει κάτι άλλο” μπορεί να δοκιμάσει διάφορους ρόλους, ξεκινώντας από τους πιo απωθητικούς (ντροπαλά παιδιά που διαλέγουν να παίξουν άγρια λιοντάρια) ως τους πιo συμπαθείς (παιδιά βίαια και νευρικά στην καθημερινότητά τους, γίνονται “άγγελοι” μέσα στο θεατρικό παιχνίδι).

Το θεατρικό παιχνίδι οξύνει ακόμα την ικανότητα επικοινωνίας του παιδιού με τους γύρω του. Με τον ίδιο τρόπο που γνωρίζει τον εαυτό του, γνωρίζει και τους άλλους, κι έτσι δε φοβάται να ανοιχτεί απέναντί τους, δεν διστάζει να αποκαλυφθεί, γιατί έχει κι εκείνο την χαρά να τους αποκαλύπτει. 

Ασκείται ακόμα στο να παρατηρεί, να βλέπει, ν’ ακούει και ν’ απαντάει, να κατανοεί και να γίνεται κατανοητό. Έτσι είναι ευνόητο ότι το παιδί καλλιεργεί την κοινωνικότητα και τη συλλογικότητα. Το θέατρο είναι συλλογική δραστηριότητα. Δεν υπάρχει θεατρική πράξη χωρίς συλλογική δραστηριότητα, συνεργασία μιας ομάδας. Έτσι μέσα απ’ αυτό, το παιδί μπορεί να έρθει σ’ επαφή με την έννοια και τη λειτουργία της ομάδας. Μαθαίνει πως μπορεί να είναι κανείς δημιουργικός, να δέχεται και να προσφέρει στους άλλους, μαθαίνει τη γενναιοδωρία και τη συνεργασία.

Το θεατρικό παιχνίδι μπορεί να ενεργήσει σαν ρυθμιστικός παράγοντας του συναισθηματικού φόρτου, της έντασης, της επιθετικότητας. Το παιδί εκτονώνεται, χαλαρώνει και βρίσκει δημιουργικές διεξόδους για να εκφραστεί. Το θεατρικό παιχνίδι μπορεί να γίνει εργαλείο ουσιαστικής αντιμετώπισης προβλημάτων. 

Εξίσου ευεργετικό μπορεί να είναι το θεατρικό παιχνίδι και για τους ενήλικες, οι οποίοι μάλιστα έχουν όλο και λιγότερες διεξόδους για χαλάρωση, εκτόνωση και δημιουργική έκφραση.

Κάποια χρήσιμα βιβλία για το θεατρικό παιχνίδι

Αννέτα Παπαθανασίου, Ολυμπία Μπασκλαβάνη "Θεατροπαιχνίδια" εκδ. Κέδρος
Νίκος Γκόβας, "Για ένα Δημιουργικό Νεανικό Θέατρο" εκδ. Μεταίχμιο
Λάκης Κουρετζής, "Το Θεατρικό Παιχνίδι" εκδ. Καστανιώτη
G.Faure - S.Lascar, "Το Θεατρικό Παιχνίδι" εκδ. Gutemberg
Λένια Σεργή, "Δραματική Έκφραση και Αγωγή του Παιδιού" εκδ. Gutemberg
Άλκηστις, "Το Αυτοσχέδιο Θέατρο στο Σχολείο"
Ζάννα Αρχοντάκη - Δάφνη Φιλίππου, " 205 Βιωματικές Ασκήσεις για Εμψύχωση Ομάδων" εκδ Καστανιώτη

Μαρία Τερζάκη
koipee.gr