Τύποι γονέων και συναισθηματική νοημοσύνη παιδιών

Η κατηγοριοποίηση των γονέων ανάλογα με τη συμπεριφορά τους απέναντι στα παιδιά μπορεί να οδηγεί σε ετικέτες και στην απόδοση χαρακτηρισμών, ωστόσο, είναι ένας τρόπος να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι είδους συμπεριφορά και στάση τείνει να υιοθετεί πιο συχνά ο γονιός και πώς αυτά τα στοιχεία επηρεάζουν τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Σύμφωνα με τον Gottman (2011), υπάρχουν τρία είδη γονέων που δυσκολεύονται να αναπτύξουν τη συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. Πρόκειται για τους εξής τύπους:

Αποστασιοποιημένοι γονείς

Γονείς που συχνά αποστασιοποιούνται και δεν δίνουν σημασία στη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Οι γονείς αγνοούν ή υποτιμούν τα συναισθήματα του παιδιού.
Ο γονιός σε μια άρνηση του παιδιού απαντά: "Μην φέρεσαι ανόητα, δεν υπάρχει κανένας λόγος να νιώθεις έτσι".

Οι αποστασιοποιημένοι γονείς αντιμετωπίζουν τα συναισθήματα του παιδιού ως ασήμαντα, ενώ επιθυμούν να εξαφανιστούν γρήγορα τα αρνητικά συναισθήματα. Συχνά αγνοούν τα συναισθήματα του παιδιού, ενώ μπορεί να γελοιοποιήσουν ή να μην πάρουν στα σοβαρά τα συναισθήματά του.

Δεν δείχνουν ενδιαφέρον για αυτά που το παιδί θέλει να εκφράσει, δεν έχουν επίγνωση των συναισθημάτων τους, ούτε των συναισθημάτων των παιδιών τους. Δίνουν έμφαση πως θα ξεπεράσει το παιδί τα αρνητικά συναισθήματα και δεν διερευνούν τους λόγους που νιώθει έτσι.

Νιώθουν αμηχανία ή αβεβαιότητα όταν καλούνται να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματα του παιδιού. Θεωρούν ότι τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού δείχνουν έλλειψη προσαρμοστικότητας, είναι επιβλαβή και η έκφραση αυτών χειροτερεύει τα πράγματα.

Επικριτικοί - αποδοκιμαστικοί γονείς

Γονείς που επικρίνουν και αποδοκιμάζουν το παιδί και κυρίως την έκφραση των συναισθημάτων του. Το παιδί δέχεται τιμωρία ή υποτίμηση, όταν εκφράζει τα συναισθήματά του. 

Ο γονιός σε μια άρνηση του παιδιού το μαλώνει για την πεισματική του συμπεριφορά και μπορεί να φτάσει μέχρι την χειροδικία.

Οι επικριτικοί γονείς έχουν μια πιο αρνητική στάση σε σχέση με τους αποστασιοποιημένους γονείς. Κρίνουν και αποδοκιμάζουν τις συναισθηματικές εκφράσεις του παιδιού, ενώ καθορίζουν αρκετά πώς θα νιώθουν τα παιδιά και πώς θα πρέπει να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

Δίνουν τιμωρίες και κάνουν επιπλήξεις στο παιδί για τα συναισθήματα που εκφράζει. Πιστεύουν ότι τα αρνητικά συναισθήματα θα πρέπει να εκφράζονται για λίγο.

Θεωρούν αναγκαίο τον έλεγχο των αρνητικών συναισθημάτων που θα εκφράσει το παιδί.
Μαθαίνουν στο παιδί ότι η έκφραση συναισθημάτων αποδυναμώνει τον άνθρωπο. Για την επιβίωση του ατόμου είναι απαραίτητο το άτομο να φαίνεται σκληρό και να μην δείχνει τα συναισθήματά του.

Δίνουν έμφαση στην υπακοή του παιδιού και στα πρέπει που θα ακολουθήσει.

Επιτρεπτικοί - παραχωρητικοί γονείς

Γονείς που επιτρέπουν την έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού, του συμπαραστέκονται, αλλά δεν μπορούν να το καθοδηγήσουν, να το στηρίξουν ή να του θέσουν τα κατάλληλα όρια.

Ο γονιός σε μια άρνηση του παιδιού το πλησιάζει, το αγκαλιάζει και αποδέχεται τα αρνητικά του συναισθήματα, του δείχνει ενσυναίσθηση και κατανόηση. Όμως, δεν ξέρει τι ακριβώς πρέπει να γίνει και δεν έχει κάποιο σταθερό όριο απέναντι στο παιδί, με αποτέλεσμα οι συμπεριφορές άρνησης του παιδιού να επαναλαμβάνονται.

Οι επιτρεπτικοί - παραχωρητικοί γονείς αποδέχονται την έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού και είναι υποστηρικτικοί ως προς τα συναισθήματα που εκδηλώνει το παιδί.

Είναι υποχωρητικοί και δεν βάζουν όρια στο παιδί. Δεν διδάσκουν στο παιδί τρόπους επίλυσης των προβλημάτων και περιμένουν απλά το παιδί να ξεπεράσει τα αρνητικά συναισθήματα.

Δεν καθοδηγούν το παιδί στη διαχείριση των συναισθημάτων και δεν το καθοδηγούν αναφορικά με θέματα συμπεριφοράς.

Πώς μπορεί ο γονιός να βοηθήσει το παιδί ως προς τα συναισθήματά του;

Τα αρνητικά συναισθήματα μπορούν να αποτελέσουν μια ευκαιρία για επικοινωνία και οικειότητα.

Υπομονετικά ο γονιός ασχολείται με τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού, δίνοντάς του χρόνο να εκφράσει όσα νιώθει.

Ο γονιός δείχνει επίγνωση των δικών του συναισθημάτων και του παιδιού και δίνει έμφαση στην εκδήλωση συναισθημάτων μέσα στην οικογένεια.

Ο γονιός βοηθά το παιδί να κατονομάσει τα συναισθήματά του και του προσφέρει καθοδήγηση ως προς τον χειρισμό των συναισθημάτων του.

Ο γονιός σέβεται τα συναισθήματα του παιδιού, δεν τα μειώνει ώστε να αισθανθεί καλύτερα το παιδί, καθώς αυτό προσφέρει παροδικά ανακούφιση. Ασχολείται σοβαρά με τα συναισθήματα που εκδηλώνει το παιδί.

Για να μπορέσει ο γονιός να προσφέρει "μαθήματα" συναισθηματικής νοημοσύνης στο παιδί θα πρέπει πρώτα να ξεκινήσει από τα δικά του συναισθήματα: πόσο τα αναγνωρίζει, πόσο μπορεί να τα κατονομάσει, πώς τα εκφράζει και πόσο μπορεί να τα χειριστεί;

Βασικός στόχος είναι να καταφέρει ο γονιός να λειτουργήσει ως πρότυπο για τα παιδιά του, έτσι ώστε να μπορέσει το παιδί να μάθει να εμπιστεύεται και να χειρίζεται τα συναισθήματά του, αλλά και να βρίσκει τρόπους επίλυσης των προβλημάτων που εμφανίζονται.

Gottman, John (2011). Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. Πώς να μεγαλώσουμε παιδιά με συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Πεδίο.

Ελένη Παπαδοπούλου, Ψυχολόγος, MSc
papadopsixologos.blogspot.gr