Σωστή διατροφή σε παιδικούς σταθμούς

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν πρέπει να πιέζονται για να τρώνε υπερβολικά. Το να ωθείς τα παιδιά να τρώνε όταν στην πραγματικότητα δεν πεινούν είναι ό,τι χειρότερο, γιατί τα διδάσκει να παραβλέπουν και να μην προσέχουν τα σινιάλα του δικού τους σώματος.

Είναι καλύτερο να μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα σημάδια του σώματός τους, πότε νιώθουν χορτάτα και πότε πεινούν. Είναι καλύτερα να ενθαρρύνουμε το παιδί να μαθαίνει πόσο χρειάζεται να φάει γεμίζοντας το ίδιο το πιάτο του, παρά να του δίνεται ένα γεμάτο πιάτο με φαγητό προκαθορισμένης από εμάς ποσότητας.

Η Αμερικανική Ακαδημία Διατροφολόγων έχει εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για την προαγωγή διατροφικής υγείας κατά τη σίτιση μικρών παιδιών σε παιδικούς σταθμούς. Οι διατροφικές συμπεριφορές παγιώνονται κατά τα πρώτα κρίσιμα χρόνια της ζωής μας, έτσι που σωστές παρεμβάσεις στο τραπέζι της οικογένειας στο σπίτι και στο τραπέζι του παιδικού σταθμού μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμη ευεργετική επίδραση εφ’ όρου ζωής. Παρακάτω παρουσιάζεται ένας κατάλογος με πρακτικές σίτισης, στην πρώτη στήλη συνήθεις και παγιωμένες, αλλά με πιθανά βλαπτική επίδραση στη διατροφική συμπεριφορά των μικρών παιδιών, σε αντιδιαστολή με την δεύτερη στήλη ενημερωμένων και συνιστώμενων πρακτικών, που θα πρέπει να αντικαταστήσουν τις πρώτες στους παιδικούς σταθμούς της χώρας.

Πρακτικές σίτισης σε βρεφονηπιακούς σταθμούς που επηρεάζουν την υγιεινή διατροφή, τη διαμόρφωση υγιούς διατροφικής συμπεριφοράς και τη μακροπρόθεσμη εμφάνιση παχυσαρκίας ή διατροφικών διαταραχών (αποστροφή φαγητού, ανορεξία, βουλιμία):

Παλιές πρακτικές δυνητικά βλαπτικές 

• Θετικό κίνητρο (γλυκό, παιχνίδι) για να τελειώσουν το πιάτο τους
• Αρνητικό κίνητρο (τιμωρία, στέρηση παιχνιδιού) αν δεν φάνε 
• Συναισθηματική φόρτιση στη διαδικασία του τραπεζιού (δεν είσαι καλό παιδί αν δεν φας) 
• Επιβολή ανταγωνισμού (όποιος φάει πρώτος όλο το πιάτο θα έχει προνόμιο) 
• Επιβολή ταχύτητας (όποιος φάει πιο γρήγορα όλο το πιάτο θα έχει προνόμιο) 
• Βρεφονηπιοκόμος πάνω από τα κεφάλια των παιδιών σε ρόλο ελεγκτή (άδειασαν τα πιάτα;) 
• Την ώρα του φαγητού γίνεται κυρίως συζήτηση για την ποσότητα φαγητού
• Βρεφονηπιοκόμος καταναλώνει ανθυγιεινά σνακ με παρουσία των παιδιών 
• Παθητικό τάισμα με το κουτάλι 
• Επιβολή επιλογών τροφίμων, καμία διατροφική εκπαίδευση 
• Αποθάρρυνση θηλασμού, υποχρεωτική χορήγηση ξένου γάλακτος ή/ και μπιμπερό σε βρέφη 
• Εμμονή σε αλεσμένη τροφή και τάισμα με το κουτάλι
• Προσφορά καθημερινά τροφίμων με απλά σάκχαρα (κέικ, γλυκά δημητριακά, γλυκά, έτοιμες κρέμες κλπ) 
• Συχνή προσφορά τροφίμων με "άδειες" θερμίδες (τρόφιμα υψηλά σε λιπαρά, θερμίδες, αλάτι ή απλά σάκχαρα) 
• Γιορτές και γενέθλια με προσφορές γλυκών, αλμυρών, κ.λπ. 
• Οι μεγάλοι δίνουν στα μικρά παιδιά έτοιμο το πιάτο, γεμάτο με φαγητό που έχουν προκαθορίσει εκείνοι την ποσότητα 
• Ρωτάμε "τελείωσες;" ή "θα φας το υπόλοιπο;" 
• Πιέζουμε να τελειώσει το πιάτο, να φάει την "τελευταία μπουκιά"
• Μικρά πιατάκια που ξεχειλίζουν από φαγητό οδηγώντας σε οπτικό κορεσμό
• Ανάρτηση σε δημόσια θέα για τα παιδιά του αν έφαγαν και πόσο 
• Στούμπωμα force feeding (τάισμα με το ζόρι με το μικρό παιδί να κλαίει)
• Κανένας έλεγχος από το μικρό παιδί, δεν επιλέγει 
• Το μικρό παιδί βλέπει μόνο το τελικό αποτέλεσμα του φαγητού στο πιάτο, καμία άλλη ενασχόληση με τη διαδικασία του τραπεζιού
• Κυρίως καθιστικές δραστηριότητες, τα παιδιά "δεν βγαίνουν στην αυλή τον χειμώνα" 
• Εξουσιαστικές σχέσεις χειρισμού και επιβολής, απειλών
• Αντιμετώπιση της διαδικασίας τραπεζιού αποκλειστικά ως πρόσληψη απαραίτητων θερμίδων

Σύγχρονες πρακτικές δυνητικά ωφέλιμες

• Ενθάρρυνση και μίμηση. Το παιδί αποφασίζει την ποσότητα φαγητού που θα πάρει και πότε θα τελειώσει
• Καμία σύνδεση της ποσότητας κατανάλωσης φαγητού με επιβράβευση ή επίπληξη
• Καμία συναισθηματική σύνδεση του φαγητού με την αποδοχή του παιδιού, την αγάπη και την έκφρασή της
• Καμία ενθάρρυνση ανταγωνισμού στο πόσο τρώνε
• Καμία ενθάρρυνση ανταγωνισμού στο πόση ώρα τρώνε
• Βρεφονηπιοκόμος ή νηπιαγωγός τρώει μαζί με τα παιδιά υγιεινά, το ίδιο φαγητό με αυτά, λειτουργώντας ως πρότυπο
• Την ώρα του φαγητού γίνεται χαλαρή συζήτηση με τα παιδιά για οφέλη υγιεινών τροφών και για σημάδια πείνας - κορεσμού
• Βρεφονηπιοκόμος λειτουργεί ως θετικό πρότυπο στο φαγητό και δεν καταναλώνει μπροστά τους junk food
• Ενθάρρυνση πρωτοβουλίας στο φαγητό από βρέφος
• Ευκαιρίες διατροφικής εκπαίδευσης με ανάγνωση κατάλληλων βιβλίων, σχετικά παιχνίδια και εκδρομές - δραστηριότητες
• Ενθάρρυνση συνέχισης του μητρικού θηλασμού (πριν και μετά την παρουσία του βρέφους στον παιδικό), φιλικοί προς τον θηλασμό βρεφονηπιακοί σταθμοί
• Ενθάρρυνση για φαγητό μαλακό σε μπουκιές, κομματάκια, κ.λπ.
• Πολύ περιστασιακή χρήση τροφίμων με απλά σάκχαρα (κέικ, γλυκά δημητριακά, γλυκά, έτοιμες κρέμες, κ.λπ.) 
• Προσφορά τροφίμων πλούσιων σε βιταμίνες και μέταλλα, χαμηλών σε λιπαρά, θερμίδες, αλάτι ή σάκχαρα
• Ενθάρρυνση να γιορτάζονται γιορτές και γενέθλια με προσφορές υγιεινών τροφών
• Η ποσότητα στο πιάτο διαλέγεται από τα παιδιά
• Ρωτάμε "χόρτασες;" ή "θέλεις άλλο;"
• Καμία πίεση να αδειάσει το πιάτο αν χόρτασε
• Μεγάλα πιάτα για να μην επέρχεται οπτικός κορεσμός
• Οι πληροφορίες για το πόσο τρώει ένα παιδί δίνονται εμπιστευτικά μόνο στη μητέρα για απλή πληροφόρηση
• Το τραπέζι είναι ευχάριστη διαδικασία κοινωνικοποίησης
• Οριοθέτηση βασική για το τι τρώμε, αλλά με προσφορά μικρών επιλογών προς το παιδί ώστε να νιώθει ότι έχει τον έλεγχο
• Συμμετοχή των παιδιών στη διαδικασία του φαγητού (αγορά τροφίμων, επιλογή μενού, προετοιμασία φαγητού και τραπεζιού, μάζεμα)
• Ενθαρρύνεται καθημερινά η σωματική δραστηριότητα, το ζωηρό παιχνίδι και το παιχνίδι έξω
• Δημοκρατικές σχέσης συζήτησης και μίμησης
• Αντιμετώπιση της διαδικασίας τραπεζιού ως ευκαιρίας για ωρίμανση του παιδιού, για απόκτηση δεξιοτήτων, για συμμετοχή, ευχαρίστηση και κοινωνικοποίηση

Χρειάζεται συστηματική προσπάθεια από γονείς, επαγγελματίες βρεφονηπιοκόμους και νηπιαγωγούς, επαγγελματίες υγείας, παιδιάτρους και διατροφολόγους, διευθύντριες παιδικών σταθμών και προσωπικό, με κατάλληλη ενημέρωση και τακτική εκπαίδευση, για να αλλάξουν προς το καλύτερο παγιωμένες νοοτροπίες που ταλαιπωρούν συχνά τα μικρά παιδιά και οδηγούν σε προβλήματα υγείας αντί να τα προλαμβάνουν. 

Κυρίως είναι απαραίτητο η πολιτεία και οι αντίστοιχοι επιστημονικοί φορείς να σχεδιάσουν από την αρχή σαφείς οδηγίες και διατροφικές πολιτικές σε παιδικούς σταθμούς και σε άλλες περιστάσεις σίτισης που αφορούν μικρά παιδιά, και αυτές οι αλλαγές να ενσωματωθούν ρητά σε κάθε καμπάνια ή προσπάθεια της πολιτείας για προαγωγή κατάλληλης διατροφής για τα μικρά παιδιά και για καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας.

Κάθε βρεφονηπιακός ή παιδικός σταθμός και νηπιαγωγείο, είτε δημόσιος είτε ιδιωτικός, πρέπει να έχει σαφή, γραπτή, εναρμονισμένη με τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα διατροφική πολιτική, και να εκπαιδεύει το προσωπικό του για να την εφαρμόζει.

Υπάρχουν πολλές δικαιολογίες και σε αυτόν τον τομέα για να μην αλλάζουν οι πρακτικές: έτσι θέλουν οι γονείς, οι γονείς θα διαμαρτυρηθούν που το παιδί δεν τρώει, τα παιδιά δεν είναι ακόμα έτοιμα αναπτυξιακά και ώριμα, πρέπει να τρώνε καθορισμένες ποσότητες για να ξέρουμε τι τρώνε, με αυτούς τους νέους τρόπους γίνεται μεγάλη αναστάτωση, πολλά σκουπίδια στο πάτωμα, χρειάζεται περισσότερο προσωπικό, περισσότερος χρόνος, κ.ά.

Αλλά όλα αυτά, μπροστά στην προοπτική να βοηθάμε καλύτερα τα μικρά παιδιά σε διατροφική ωρίμανση και ευχαρίστηση, είναι απλά δικαιολογίες. Υπάρχει πάντα και για όλα για κάθε τι καινούργιο μια καμπύλη μάθησης - και για ένα συγκεκριμένο παιδί οι δεξιότητες φαγητού δεν προκύπτουν με μαγικό τρόπο από μόνες τους, αλλά μετά από αρχικά αναγκαία στάδια πειραματισμού και αναστάτωσης, και σταδιακή ωρίμανση, αλλά και στο επίπεδο ενός παιδικού σταθμού δεν μπορούν να αλλάξουν ανώδυνα οι νοοτροπίες από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά με εκπαίδευση και λίγο περισσότερο κόπο και χρόνο στην αρχή.

Στέλιος Παπαβέντσης, Παιδίατρος MBBS MRCPCH DCH IBCLC

pediatros-thes.gr