Μπούλες, γέροι και αλευρομουτζουρώματα!

Από τη Μακεδονία έως την Κρήτη και από την Ήπειρο έως τη Ρούμελη και την Πελοπόννησο, η Ελλάδα γιορτάζει την Αποκριά (και τον ερχομό της άνοιξης) με δρώμενα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και στη λατρεία του Διονύσου, με έθιμα που κρατούν και αναφέρονται στα χρόνια της τουρκοκρατίας, αλλά και με... σύγχρονες πλέον (και κατάτι ξενόφερτες ίσως) εκφάνσεις ξέφρενου γλεντιού: με παρελάσεις, πάρτι, κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου και όλα τα συμπαρομαρτούντα. Φέτος μασκαρευόμαστε και ταξιδεύουμε στη Νάουσα, στα Γιάννενα, στο Ρέθυμνο, στο Γαλαξίδι, στη Σκύρο και στη Νέδουσα Μεσσηνίας! 

Γαλαξίδι: Αλευρομουντζουρώματα

Λέγεται ότι τα "αλευρομουντζουρώματα" ξεκίνησαν στα μέσα του 19ου αιώνα ή και λίγο νωρίτερα, όταν οι θαλασσοπόροι Γαλαξιδιώτες επέστρεφαν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους με την εμπειρία παρόμοιων λαϊκών εορτασμών σε πόλεις της Σικελίας. Έκτοτε η απαραίτητη κάθαρση της Καθαράς Δευτέρας έρχεται στη μικρή παραθαλάσσια πόλη της Φωκίδας μέσα από τόνους χρωματιστής σκόνης. Το γλέντι, βέβαια, έχει αρχίσει από τις προηγούμενες ημέρες. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, Γαλαξιδιώτες και επισκέπτες παρακολουθούν το κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου στο λιμάνι και έπειτα συμμετέχουν σε γλέντια που διαρκούν μέχρι το ξημέρωμα. Την επομένη, μέχρι το μεσημέρι όλοι προετοιμάζονται πυρετωδώς. Γεμάτοι "πολεμοφόδια" εντοπίζουν τους πιθανούς τους "στόχους", υπολογίζοντας να τους πιάσουν απροετοίμαστους. Και κάποια στιγμή, μόλις το πλήθος είναι καθ’ όλα έτοιμο, κατευθύνονται στην κεντρική πλατεία και αρχίζει η μάχη· και η πυκνή ομίχλη, και η ζύμη στα μάτια και στα χέρια, και παντού. Γέλια, φωνές, κραυγές, ιαχές νίκης ακούγονται τριγύρω, ενώ ένα είναι βέβαιο: δεν υπάρχει διαφυγή, κανείς δεν γλιτώνει το αλευρομουντζούρωμα.

Ιωάννινα: Γλέντι γύρω από τις τζαμάλες

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, κάθε γειτονιά ανάβει τη δική της τζαμάλα (φωτιά), γύρω από την οποία στήνεται μεγάλο γλέντι. Το κρασί και το τσίπουρο ρέουν άφθονα, τα τοπικά εδέσματα συμπληρώνουν το σκηνικό, ενώ το ρυθμό δίνουν -σε κάθε περίπτωση- τα κλαρίνα. Ντόπιοι και επισκέπτες στήνουν το χορό, που κρατάει μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της Καθαράς Δευτέρας. Τριγυρνώντας από τζαμάλα σε τζαμάλα, αξίζει οπωσδήποτε να περάσετε από τη γειτονιά του Κάστρου, την πλέον γραφική συνοικία της πόλης με τα στενά πλακόστρωτα σοκάκια και τα παλιά διατηρητέα (και μη) σπίτια. Η μεγάλη Τζαμάλα του Κάστρου στήνεται μπροστά από την κεντρική πύλη εισόδου, ενώ μπορεί να πετύχετε και άλλες μικρότερες φωτιές εντός των τειχών.

Μεσσηνία: Στο Καρναβάλι της Νέδουσας

Το Καρναβάλι της Νέδουσας είναι ένα αυθεντικά αγροτικό καρναβάλι που γίνεται κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα στο ομώνυμο χωριό του Ταΰγετου και σε απόσταση μισής ώρας από την Καλαμάτα. Σκοπός των συμμετεχόντων, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, είναι να εξασφαλίσουν τη συνέχιση της ζωής και να σιγουρέψουν την υγεία και τη γονιμότητα. Ανήμερα την Καθαρά Δευτέρα ο εορτασμός ξεκινάει με τον έντονο ήχο του νταουλιού. Τα μέλη του θιάσου ξεκινούν με το μουντζούρωμα των προσώπων τους, για να αρχίσει στη συνέχεια ο αγερμός· να γυρίσουν από σπίτι σε σπίτι, δηλαδή, ανταλλάσσοντας ευχές και τραγούδια με τους νοικοκυραίους. Έπεται το μεγάλο τραπέζωμα ντόπιων και επισκεπτών στην πλατεία, αλλά και πολύς χορός, καθώς το νταούλι και η φλογέρα παίζουν χωρίς σταματημό. Σειρά έχουν οι "τράγοι" με τα παλιά τρίχινα ρούχα, τα τεράστια κέρατα και τα δεκάδες κουδούνια, που επιδίδονται σε εικονικά παλέματα, παριστάνοντας εκείνα τα ζώα που ο ερχομός της άνοιξης τους προκαλεί ασυγκράτητη χαρά και όρεξη για γονιμοποίηση. Στην αροτρίαση που ακολουθεί, ο "ζευγολάτης" οδηγεί δύο ζεμένα "βόδια" και "οργώνει" την πλατεία, ενώ τα δρώμενα της ημέρας ολοκληρώνονται με τον γάμο, τον θάνατο και την ανάσταση, με ευχές για τεκνοποίηση, δηλαδή, αλλά και αναφορές στη βλάστηση, που πεθαίνει το χειμώνα και ανασταίνεται την άνοιξη. Οι λεπτομέρειες και οι συμβολισμοί του συγκεκριμένου καρναβαλιού είναι πολύ περισσότερα απ’ όσα προείπαμε. Γι’ αυτό και αν βρεθείτε στην περιοχή, αξίζει να βιώσετε την εμπειρία τούτης της γιορτής, ακόμη και αν χρειαστεί να οδηγήσετε κάμποσα χιλιόμετρα μέχρι να φτάσετε στο ορεινό χωριό της Μεσσηνίας που τη φιλοξενεί.

Ρέθυμνο: Ένας αιώνας καρναβάλι

Tο Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι είναι ένα ξέσπασμα ζωής, που φέτος μάλιστα έχει επετειακό χαρακτήρα, καθώς γίνεται μόλις... εκατό ετών. Είναι μια γιορτή που προσελκύει στην τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης χιλιάδες επισκέπτες εκτός σεζόν και μια ευκαιρία για ένα ταξίδι στον παραδοσιακά πιο ζεστό Νότο και λίγες ημέρες ξεγνοιασιάς. Ειδικά φέτος, που όλοι οι επαγγελματίες της πόλης αποφάσισαν να συνεργαστούν μεταξύ τους και να διαμορφώσουν οικονομικά πακέτα για όλους (περισσότερες πληροφορίες στο www.rethymnocarnival.gr). Στο Ρέθυμνο η γιορτή έχει αρχίσει ήδη από την πρώτη Κυριακή του Φλεβάρη, το τελευταίο τριήμερο της Αποκριάς, όμως, οι εκδηλώσεις και τα δρώμενα κορυφώνονται. Η νυχτερινή παρέλαση του Σαββάτου (1/3) θα ξεκινήσει από τον κόμβο Θεοτοκοπούλου και θα τερματίσει στην πλατεία Μικρασιατών, όπου θα ακολουθήσει μεγάλο πάρτι, ενώ την Κυριακή θα πραγματοποιηθεί η Μεγάλη Παρέλαση, με ώρα έναρξης τις 14.00 και παρουσιαστή τον Αλέξη Κωστάλα! Φέτος οι Ομάδες που συμμετέχουν είναι 46 και τα άρματα που θα παρουσιάσουν (όλα τους από οικολογικά υλικά, παρακαλώ) 32. Αν επιθυμείτε κι εσείς να παρελάσετε, στην ιστοσελίδα του καρναβαλιού, στην κατηγορία "πληρώματα", θα βρείτε την Ομάδα που σας ταιριάζει καλύτερα.

Νάουσα: Μπούλες και Γενίτσαροι

Το δρώμενο της Μπούλας και του Γενίτσαρου έλκει το όνομα, αλλά και την τελική του μορφή, από την εποχή της τουρκοκρατίας, φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας ως έθιμο κλεφταρματολικό. Ενα έθιμο βαθύτατα ελληνικό και συνδεδεμένο μάλιστα με τους αγώνες για την ελευθερία, που αξίζει κανείς να ταξιδέψει έως την όμορφη πόλη της Ημαθίας για να το ζήσει από κοντά. Αριστουργηματικές παραδοσιακές φορεσιές και μάσκες, μουσική και χορός που διαρκούν μέρες ολόκληρες και ένα τελετουργικό που κρατάει αιώνες, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του δρώμενου. Ο Γενίτσαρος, ντυμένος από το βράδυ παλαιότερα και από νωρίς το πρωί σήμερα, περιμένει να ακούσει τον λυπητερό ήχο του ζουρνά και του νταουλιού από τους οργανοπαίκτες του μπουλουκιού που πλησιάζει για να τον πάρει από το σπίτι του. "Γεια σας! Φεύγω στο βουνό με τους Γιανιτσαραίους, δεν θα με ξαναδείτε", αποχαιρετά τους οικείους του και όσους τον βοήθησαν να ετοιμαστεί και ενώνεται με τους υπολοίπους. Υστερα, πιασμένοι δυο - δυο κινούν για τον επόμενο ή την επόμενη. Το ίδιο και η Μπούλα, μια γυναικεία μορφή ντυμένη νύφη, περιμένει έτοιμη στο σπίτι της. Κι όταν το μπουλούκι πλησιάζει, φιλάει όλων τα χέρια και συγχρόνως μαζεύει χρήματα, τα οποία παλαιότερα γίνονταν μπαρουτόβολα και τροφές για το ξεχειμώνιασμα όσων ήταν στο βουνό και πολεμούσαν. Ενας έρανος που γίνεται από την Μπούλα όλη μέρα. Λέγεται, μάλιστα, ότι τα παλιά τα χρόνια δώριζαν ακόμη και οι Τούρκοι, χωρίς να γνωρίζουν βέβαια πού πήγαιναν τα χρήματά τους. Οι Μπούλες είναι μια - δυο στο μπουλούκι των Γενιτσαραίων και αποκαλούνται μεταξύ τους συννυφάδες. Οταν ολοκληρώνεται το μάζεμα, όλοι μαζί κινούν για το Δημαρχείο, το Κονάκι του Μουντίρη (διοικητή) στα χρόνια της τουρκοκρατίας, και στη συνέχεια γυρίζουν χορεύοντας και τραγουδώντας στις γειτονιές της πόλης. Αυτό επαναλαμβάνεται τη δεύτερη και την τρίτη και τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, ενώ την Καθαρά Δευτέρα το γλέντι αρχίζει από το πρωί και ολοκληρώνεται αργά το βράδυ. Μετά τον τελευταίο χορό, στο κέντρο της πόλης, φτάνει και η ώρα του χωρισμού. "Ο,τι είπαμε και δεν είπαμε εδώ να μείνει", λένε μεταξύ τους και συγχωριούνται για τυχόν μικροπαρεξηγήσεις που δημιουργήθηκαν αυτές τις μέρες και κατόπιν, αφού πάρουν και πάλι χέρι από τον πιο μεγάλο μέχρι τον πιο μικρό και όσους από τους πολίτες παρευρίσκονται, φεύγουν για τα σπίτια τους.

Σκύρος: Ο γέρος, η κορέλα και ο φράγκος

"Φυσικά και θα είμαστε ανοιχτά. Αφού το νησί γιορτάζει", μου λέει στο τηλέφωνο ο ευγενικός ιδιοκτήτης ενός ξενοδοχείου από τη Σκύρο και αμέσως δημιουργείται στο μυαλό μου μια γλυκιά προσδοκία για τα δρώμενα που έρχονται και φέτος στο αγαπημένο νησί των Σποράδων. Πρωταγωνιστικές μορφές του σκυριανού καρναβαλιού είναι ο γέρος, η κορέλα και ο φράγκος. Ο πρώτος είναι ο τσοπάνης που φοράει κάπα με κουκούλα στο κεφάλι, μάλλινο κοντοβράκι, άσπρες υφαντές κάλτσες και πέτσινα σανδάλια, ενώ στο πρόσωπο έχει μουτσούνα και στην πλάτη μια μεγάλη καμπούρα. Αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει όμως είναι τα κουδούνια που έχει δεμένα πάνω στους ώμους του και στη μέση και τα οποία χτυπούν δυνατά, καθώς πηδά και προσγειώνεται με ορμή. Η κορέλα και ο φράγκος συνοδεύουν πάντα τον γέρο, αποτελώντας την τριάδα που γυρίζει στα σοκάκια και στα σπίτια. Η κορέλα είναι μια γυναικεία μορφή ντυμένη με την παραδοσιακή νυφική φορεσιά του νησιού, κρατώντας στο χέρι ένα μαντίλι, που το κουνά χορεύοντας γύρω από τον γέρο, ενώ τραγουδά για τη ζωή και τον έρωτα. Τέλος, ο φράγκος φοράει ρούχα... ευρωπαϊκά (παντελόνι και σακάκι) και θυμίζει την εποχή που οι Σκυριανοί κορόιδευαν όσους απαρνήθηκαν την παραδοσιακή νησιώτικη βράκα. Έχει κι αυτός, όμως, κρεμασμένο πάνω του ένα τσοπάνικο κουδούνι και στο χέρι του μια μπουρού, την οποία φυσά διαρκώς. Το επίκεντρο των εορτασμών της Αποκριάς στη Σκύρο είναι στη μεγάλη στράτα της Χώρας. Την Κυριακή το μεσημέρι στην πλατεία θα ακούσετε την "Τράτα", το μεγάλο σατιρικό ποίημα που αναφέρεται στα γεγονότα που σημάδεψαν το νησί και την Ελλάδα γενικότερα τη χρονιά που πέρασε, ενώ την Καθαρά Δευτέρα την έναρξη του γλεντιού σηματοδοτεί η χορευτική ομάδα του νησιού που ξεκινάει πρώτη το χορό.

www.kathimerini.gr