Κάθε οικογενειακό σύστημα διανύει διάφορα στάδια - φάσεις. Είναι οι κύκλοι ζωής της οικογένειας που περιλαμβάνουν απαραίτητες διαδικασίες και αλλαγές, ώστε να μπορέσει να εξελιχθεί. Μια φυσική αλλαγή στον κύκλο ζωής μιας οικογένειας, είναι η στιγμή που το παιδί καλείται να πάει στον παιδικό σταθμό ή το νηπιαγωγείο.
Ας δούμε πώς μπορεί να "αναστατωθεί" ένα οικογενειακό σύστημα, τι συναισθήματα βιώνει και πώς μπορεί να προσαρμοστεί, καθώς γονείς και παιδί αποχωρίζονται για πρώτη φορά, αντιμετωπίζοντας νέα πρόσωπα σε ένα διαφορετικό περιβάλλον, τη σχολική δομή.
Επομένως, η παραπάνω διαδικασία αφορά όλη την οικογένεια και κυρίως το ζευγάρι και όχι μόνο το παιδί που συνήθως μπαίνει στο προσκήνιο. Έχει μεγάλη σημασία λοιπόν:
- πως βιώνει το ζευγάρι την αλλαγή αυτή
- πόσο προετοιμασμένο είναι το ζευγάρι για την αλλαγή αυτή
- πόσο προετοιμασμένο είναι το παιδί για την αλλαγή αυτή
- ποια η σχέση του γονέα με το παιδί και το περιβάλλον του
Προετοιμασία του ζευγαριού στην αλλαγή
Ανάγκες οικογένειας: Κάθε οικογενειακή δομή έχει τις δικές της, προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες. Ανάλογα με αυτές το ζευγάρι παίρνει σημαντικές αποφάσεις για τα μέλη του. Η απόφαση για το εαν και πότε θα πάει το παιδί παιδικό σταθμό απαιτεί μια σταθερότητα και συνοχή και από τους δυο γονείς. Θα κάνουμε τη προσαρμογή του παιδιού μας μια δύσκολη υπόθεση, όταν εκείνο νιώσει σύγχυση και μπέρδεμα στην πρώτη του εξόρμηση μακριά από εμάς.
Συναισθήματα - επικοινωνία: Συνήθως τα κυρίαρχα συναισθήματα του ζευγαριού και κυρίως της μητέρας στην απόφαση αυτή, ιδιαίτερα όταν το παιδί είναι αρκετά μικρό, είναι το άγχος και η ενοχή. Όταν το ζευγάρι είναι συνεργατικό στην απόφαση που λαμβάνει, βοηθά σε μεγάλο βαθμό την επικοινωνία και διαχείριση αυτών των συναισθημάτων. Επομένως, η μητέρα δεν αισθάνεται ολοκληρωτικά το βάρος της απόφασης αυτής. Μοιράζονται από κοινού την ευθύνη, αλλά και τη διαχείριση των δύσκολων συναισθημάτων.
Όταν λοιπόν το ζευγάρι έχει κάνει τη δική του προετοιμασία για το καινούργιο που έρχεται, διευκολύνει αμέσως την προσαρμογή του παιδιού στην επικείμενη αλλαγή. Είναι άδικο να περιμένουμε από το παιδί να αισθανθεί ασφάλεια σε ένα νεό περιβάλλον, όταν εμείς πρώτα δεν έχουμε κάνει την ανάλογη προετοιμασία.
Προετοιμασία του παιδιού στην αλλαγή
Χώρος - χρόνος: Η εξοικείωση με τον συγκεκριμένο χώρο, αλλά και η ρουτίνα σε θέματα ωραρίου προσδίδουν ασφάλεια στο παιδί. Μπορούμε να το φέρουμε σε επαφή με τους χώρους και το προσωπικό πριν ξεκινήσει η χρονιά. Την περίοδο προσαρμογής, προσπαθούμε να τηρούμε το ωράριο ακόμα και όταν αντιμετωπίζουμε έντονες δυσκολίες, όπως άρνηση να προσέλθει, προσκόλληση, άγχος αποχωρισμού, εκρήξεις, κ.ά.
Εμπιστοσύνη στο προσωπικό: Εάν δεν εμπιστευόμαστε τους δασκάλους του παιδιού μας, δεν μπορούμε να περιμένουμε να τους εμπιστευθεί το παιδί. Δείξτε του ότι βρίσκεται σε ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου ξέρουν να το φροντίσουν και ότι θα περάσει ευχάριστα. Ας μην ξεχνάμε ότι η περίοδος προσαρμογής είναι δύσκολη και για το προσωπικό, που χρειάζεται τη συνεργασία των γονέων στο έργο τους.
Σεβασμό στους ρυθμούς του παιδιού: Κάθε παιδί έχει διαφορετικούς ρυθμούς προσαρμογής. Η σύγκριση με άλλα παιδιά ή τα αδέρφια του πληγώνουν την αυτοεκτίμησή του. Δείξτε εμπιστοσύνη και ότι μπορεί να τα καταφέρει. Μια καλή προσαρμογή επιτυγχάνεται σε περίπου 7 ημέρες, αλλά συχνά χρειαζόμαστε και παραπάνω. Στο διάστημα αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει κάποια άνεση χρόνου από την εργασία μας. Η πίεση χρόνου μπορεί να μπλοκάρει τον υποστηρικτικό μας ρόλο προς το παιδί και να μας κάνει να χάσουμε τελικά τον στόχο μας.
Σχέση γονέα - παιδιού / Περιβάλλον
Ορισμένες οικογένειες ως ζωντανά συστήματα που συνεχώς αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον είναι περισσότερο ανοιχτές και άλλες περισσότερο κλειστές. Ένα ικανοποιητικά ανοιχτό σύστημα οικογένειας, όχι μόνο είναι σε θέση να επιβιώνει, αλλά εξελίσσεται συνεχώς. Είναι ανοιχτό σε νέες πληροφορίες και εμπειρίες και μπορεί να εγκαταλείπει συμπεριφορές, όταν αυτές δεν είναι πια λειτουργικές. Αντίθετα, ένα αρκετά κλειστό σύστημα οικογένειας απομονώνεται από τις εξωτερικές επιδράσεις και έχει κακή προσαρμογή κυρίως όταν η οικογένεια αλλάζει φάση - κύκλο ζωής.
Τα όρια σε ένα σύστημα είναι λειτουργικά, όταν δεν είναι ούτε πολύ ανοιχτά ούτε πολύ κλειστά.
Ο τρόπος που προσαρμόζεται το παιδί στο σχολείο καθρεφτίζει το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί αυτό. Σημαντικές δυσκολίες προσαρμογής παρουσιάζουν συνήθως με κάποιες εξαιρέσεις, τα παιδιά που βιώνουν είτε ένα υπερπροστατευτικό (πολύ κλειστά όρια) είτε ενα περιβάλλον υποπροστατευτικό (πολύ ανοιχτά όρια - ανεξέλεγκτα). Και στις δυο ακραίες περιπτώσεις, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί στη προσαρμοστική του ικανότητα είναι πολύ κοντά μεταξύ τους.
Υπερπροστασία
Στη προσπάθεια των γονιών να διασφαλίσουν και να προστατέψουν το παιδί τους, δημιουργούν ένα "δίχτυ προστασίας" πιστεύοντας ότι θα προλάβουν κάθε πιθανό κίνδυνο. Από ένα απλό κρύωμα μέχρι την επιλογή φίλων του παιδιού τους, καθώς εκείνο μεγαλώνει. Υιοθετούν έτσι έναν αρκετά παρεμβατικό ρόλο προς τα παιδιά τους, που τους στερεί να αναπτύξουν πρωτοβουλία και να αρχίσουν σταδιακά να ανακαλύπτουν το περιβάλλον τους, να δρουν σε αυτό και να αναλαμβάνουν δικές τους ευθύνες. Με απλά λόγια, μαθαίνουν να εξαρτώνται ολοκληρωτικά από τους γονείς τους και μόνο. Κάτι τέτοιο στη βρεφική ηλικία είναι απαραίτητο, όμως σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο καλούνται οι γονείς να υιοθετούν διαφορετικές συμπεριφορές, που είναι αντίστοιχες του αναπτυξιακού σταδίου του παιδιού τους.
Επομένως:
Στην περίπτωση αυτή, το παιδί νιώθει πως οι γονείς του δεν ενδιαφέρονται για εκείνο. Ναι μεν είναι παρόντες σωματικά και πρακτικά, αλλά συναισθηματικά για δικούς του λόγους, δεν είναι διαθέσιμοι. Η παραπάνω κατάσταση καθιστά το παιδί ανίσχυρο στο να μάθει να προσαρμόζεται σε αλλαγές. Γίνεται ευάλωτο στη σχέση με τους άλλους (παιδιά και ενήλικες). Υιοθετεί την ίδια συμπεριφορά, σε κάθε καινούργια του σχέση, μια εμπειρία που μπορεί συνήθως να το ακολουθεί για μεγάλο μέρος της ζωής του, νιώθοντας ότι το απορρίπτουν ή το κατακρίνουν συνεχώς.
Επομένως:
Ψυχοπιεστικοί παράγοντες
Ορισμένες φορές μπορούν να συμβούν απότομες αλλαγές στο εξωτερικό περιβάλλον μιας οικογένειας ή στην εσωτερική της δομή, που δυσκολεύουν την ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο. Τέτοια ψυχοπιεστικά γεγονότα μπορεί να είναι:
Μαρία - Μελίνα Ευφραιμίδου, Ψυχολόγος - Συστημική Θεραπεύτρια Οικογένειας, Ζεύγους, Ατόμου, Ομάδας. Μέλος ΕΛ.Ε.ΣΥ.Θ.
www.palamitheou.gr
Χώρος - χρόνος: Η εξοικείωση με τον συγκεκριμένο χώρο, αλλά και η ρουτίνα σε θέματα ωραρίου προσδίδουν ασφάλεια στο παιδί. Μπορούμε να το φέρουμε σε επαφή με τους χώρους και το προσωπικό πριν ξεκινήσει η χρονιά. Την περίοδο προσαρμογής, προσπαθούμε να τηρούμε το ωράριο ακόμα και όταν αντιμετωπίζουμε έντονες δυσκολίες, όπως άρνηση να προσέλθει, προσκόλληση, άγχος αποχωρισμού, εκρήξεις, κ.ά.
Εμπιστοσύνη στο προσωπικό: Εάν δεν εμπιστευόμαστε τους δασκάλους του παιδιού μας, δεν μπορούμε να περιμένουμε να τους εμπιστευθεί το παιδί. Δείξτε του ότι βρίσκεται σε ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου ξέρουν να το φροντίσουν και ότι θα περάσει ευχάριστα. Ας μην ξεχνάμε ότι η περίοδος προσαρμογής είναι δύσκολη και για το προσωπικό, που χρειάζεται τη συνεργασία των γονέων στο έργο τους.
Σεβασμό στους ρυθμούς του παιδιού: Κάθε παιδί έχει διαφορετικούς ρυθμούς προσαρμογής. Η σύγκριση με άλλα παιδιά ή τα αδέρφια του πληγώνουν την αυτοεκτίμησή του. Δείξτε εμπιστοσύνη και ότι μπορεί να τα καταφέρει. Μια καλή προσαρμογή επιτυγχάνεται σε περίπου 7 ημέρες, αλλά συχνά χρειαζόμαστε και παραπάνω. Στο διάστημα αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει κάποια άνεση χρόνου από την εργασία μας. Η πίεση χρόνου μπορεί να μπλοκάρει τον υποστηρικτικό μας ρόλο προς το παιδί και να μας κάνει να χάσουμε τελικά τον στόχο μας.
Σχέση γονέα - παιδιού / Περιβάλλον
Ορισμένες οικογένειες ως ζωντανά συστήματα που συνεχώς αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον είναι περισσότερο ανοιχτές και άλλες περισσότερο κλειστές. Ένα ικανοποιητικά ανοιχτό σύστημα οικογένειας, όχι μόνο είναι σε θέση να επιβιώνει, αλλά εξελίσσεται συνεχώς. Είναι ανοιχτό σε νέες πληροφορίες και εμπειρίες και μπορεί να εγκαταλείπει συμπεριφορές, όταν αυτές δεν είναι πια λειτουργικές. Αντίθετα, ένα αρκετά κλειστό σύστημα οικογένειας απομονώνεται από τις εξωτερικές επιδράσεις και έχει κακή προσαρμογή κυρίως όταν η οικογένεια αλλάζει φάση - κύκλο ζωής.
Τα όρια σε ένα σύστημα είναι λειτουργικά, όταν δεν είναι ούτε πολύ ανοιχτά ούτε πολύ κλειστά.
Ο τρόπος που προσαρμόζεται το παιδί στο σχολείο καθρεφτίζει το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί αυτό. Σημαντικές δυσκολίες προσαρμογής παρουσιάζουν συνήθως με κάποιες εξαιρέσεις, τα παιδιά που βιώνουν είτε ένα υπερπροστατευτικό (πολύ κλειστά όρια) είτε ενα περιβάλλον υποπροστατευτικό (πολύ ανοιχτά όρια - ανεξέλεγκτα). Και στις δυο ακραίες περιπτώσεις, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί στη προσαρμοστική του ικανότητα είναι πολύ κοντά μεταξύ τους.
Υπερπροστασία
Στη προσπάθεια των γονιών να διασφαλίσουν και να προστατέψουν το παιδί τους, δημιουργούν ένα "δίχτυ προστασίας" πιστεύοντας ότι θα προλάβουν κάθε πιθανό κίνδυνο. Από ένα απλό κρύωμα μέχρι την επιλογή φίλων του παιδιού τους, καθώς εκείνο μεγαλώνει. Υιοθετούν έτσι έναν αρκετά παρεμβατικό ρόλο προς τα παιδιά τους, που τους στερεί να αναπτύξουν πρωτοβουλία και να αρχίσουν σταδιακά να ανακαλύπτουν το περιβάλλον τους, να δρουν σε αυτό και να αναλαμβάνουν δικές τους ευθύνες. Με απλά λόγια, μαθαίνουν να εξαρτώνται ολοκληρωτικά από τους γονείς τους και μόνο. Κάτι τέτοιο στη βρεφική ηλικία είναι απαραίτητο, όμως σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο καλούνται οι γονείς να υιοθετούν διαφορετικές συμπεριφορές, που είναι αντίστοιχες του αναπτυξιακού σταδίου του παιδιού τους.
Επομένως:
- Τα παιδιά σε ένα υπερπροστατευτικό περιβάλλον αισθάνονται θυμό και αγωνία λόγω του περιορισμού των επιλογών τους. Δεν έχουν μάθει να προσαρμόζονται και να ενσωματώνονται στο περιβάλλον τους.
- Αισθάνονται μεγαλύτερο φόβο, γιατί δεν μπορούν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους. Χρειάζονται πάντα το γονιό από κοντά. Καθώς μεγαλώνουν, το σχολείο, οι φίλοι, διάφορες εκδηλώσεις, σημαντικές αλλαγές και το πιο σημαντικό η εφηβεία φαντάζουν μια πολύ δύσκολη υπόθεση για τα παιδιά αυτά.
- Τα όρια εδώ είναι σχετικά έως αρκετά κλειστά και παρεμποδίζεται η επικοινωνία και ανταλλαγή πληροφορίας με τον έξω κόσμο, όπως το σχολείο του παιδιού, οι φίλοι του, οι δάσκαλοί του, κ.ά. που εξασφαλίζουν την προσαρμογή και ένταξή του στις παραπάνω ομάδες.
- Μπορεί να φαίνεται μακρινό, όμως ο ρόλος των γονιών είναι να προετοιμάσουν τα παιδιά να ζήσουν στον κόσμο μελλοντικά χωρίς εμάς. Ο κόσμος μας έχει σίγουρα πολλές ασχήμιες και δυσκολίες, έχει όμως και μαγικές ομορφιές, τις οποίες σαν γονείς μέσα σε ένα υποστηρικτικό ρόλο, χρειάζεται να αφήσουμε χώρο στα παιδιά να ανακαλύψουν.
Στην περίπτωση αυτή, το παιδί νιώθει πως οι γονείς του δεν ενδιαφέρονται για εκείνο. Ναι μεν είναι παρόντες σωματικά και πρακτικά, αλλά συναισθηματικά για δικούς του λόγους, δεν είναι διαθέσιμοι. Η παραπάνω κατάσταση καθιστά το παιδί ανίσχυρο στο να μάθει να προσαρμόζεται σε αλλαγές. Γίνεται ευάλωτο στη σχέση με τους άλλους (παιδιά και ενήλικες). Υιοθετεί την ίδια συμπεριφορά, σε κάθε καινούργια του σχέση, μια εμπειρία που μπορεί συνήθως να το ακολουθεί για μεγάλο μέρος της ζωής του, νιώθοντας ότι το απορρίπτουν ή το κατακρίνουν συνεχώς.
Επομένως:
- Η αίσθηση της υποπροστασίας είναι μια αίσθηση συνεχής και μπορεί να επηρεάσει διαχρονικά τη σχέση του παιδιού με τον εαυτό του, καθώς και τη σχέση του με τους άλλους.
- Τα παιδιά που έχουν βιώσει την έλλειψη φροντίδας επιλέγουν τη μοναξιά σαν αυτοπροστασία διότι μέσα σε αυτή νιώθουν πιο ασφαλή, παραμένοντας μόνα.
- Προτιμάνε να κρατάνε τον εαυτό τους χωριστά, γιατί φοβούνται την αναβίωση της αρχικής απόρριψης και της αδιαφορίας.
- Τα όρια εδώ είναι πολύ ανοιχτά, το σύστημα δεν οριοθετείται ούτε προστατεύεται από τον έξω κόσμο. Σε μια τέτοια οικογενειακή δομή, το παιδί δεν προστατεύεται από το πλήθος των εξωτερικών επιδράσεων σε σημείο να παραμελείται ψυχικά, συναισθηματικά και κοινωνικά.
Ψυχοπιεστικοί παράγοντες
Ορισμένες φορές μπορούν να συμβούν απότομες αλλαγές στο εξωτερικό περιβάλλον μιας οικογένειας ή στην εσωτερική της δομή, που δυσκολεύουν την ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο. Τέτοια ψυχοπιεστικά γεγονότα μπορεί να είναι:
- μια πρόσφατη ή μελλοντική μετακόμιση
- μετανάστευση
- νέο αδερφάκι
- χωρισμός - διαζύγιο
- απώλεια αγαπημένου προσώπου
- ασθένεια
Μαρία - Μελίνα Ευφραιμίδου, Ψυχολόγος - Συστημική Θεραπεύτρια Οικογένειας, Ζεύγους, Ατόμου, Ομάδας. Μέλος ΕΛ.Ε.ΣΥ.Θ.
www.palamitheou.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου